Grzybień biały — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Grzybień biały — właściwości

Grzybień biały jest źródłem flawonoidów, fenoli, alkaloidów, garbników, glikozydów i kwasów tłuszczowych. Alkaloidy występujące w roślinie to nufaryna i nimfeina. Do flawonoidów znajdujących się w grzybieniu białym zaliczamy kwercetynę, kemferol, rutynę, luteolinę, katechinę, epikatechinę i apigeninę. Kwiaty i kłącze bogate są w kwasy fenolowe, takie jak kwas elagowy, galusowy, ferulowy, p-kumarowy, wanilinowy i p-hydroksybenzoesowy. 

Alkaloidy zawarte w grzybieniu są trujące. Dlatego spożywanie rośliny i wykonywanie z niej przetworów jest niebezpieczne. W eksperymentach wykorzystuje się specjalnie przygotowane ekstrakty. 

Grzybień biały — jak wygląda i skąd pochodzi?

Grzybień biały (łac. Nymphaea alba) to wieloletnia roślina wodna. Bywa nazywany także lilią wodną. Jest szeroko rozpowszechniony w Europie, Afryce Północnej i Azji. Rośnie w stojących lub lekko poruszających się wodach, takich jak stawy i jeziora. Jest chętnie sadzony w oczkach wodnych jako roślina ozdobna.

Jest to roślina zagrożona wyginięciem. Objęta jest więc ochroną i nie można zbierać jej na naturalnych stanowiskach. 

Łodygi grzybienia mogą mieć długość 3-5 metrów. Grube kłącza zanurzone są w mule na dnie zbiornika wodnego. Liście mają owalny kształt i osiągają średnicę do 25 centymetrów. Górna powierzchnia liścia jest skórzasta i ciemnozielona, natomiast spód liści ma czerwono-brązowy kolor. Roślina kwitnie od czerwca do sierpnia. Kwiaty mają średnicę 12 centymetrów. Kwiaty nenufaru unoszą się na wodzie, mają barwę białą i posiadają liczne żółte pręciki. Owocem rośliny jest zielona jagoda. Owoce dojrzewają pod wodą, a po dojrzeniu unoszą się na powierzchni wody i pękają, rozsiewając nasiona. 

W azjatyckiej medycynie ludowej wykorzystywane są wszystkie części rośliny: kłącze, nasiona, kwiaty, rzadziej liście. 

Grzybień biały — działanie, wskazania do stosowania

Kwiaty grzybienia mają działanie uspokajające i nasenne, dlatego używane były do leczenia bezsenności i lęku. W ziołolecznictwie roślina używana jest do leczenia czerwonki. W tradycyjnej medycynie indyjskiej grzybień biały wykorzystywany jest w leczeniu dolegliwości żołądkowo-jelitowych, infekcji dróg oddechowych, jako środek kardiotonizujący oraz do płukania gardła. Badania sugerują, że roślina ma właściwości przeciwzapalne, przeciwbólowe, antyoksydacyjne i przeciwnowotworowe. 

Ze względu na zawartość alkaloidów roślina może powodować zatrucia. Dlatego nie powinno się jej spożywać. 

Grzybień biały na lęki

Zaburzenia lękowe są dolegliwością, która może dotknąć około 28% osób na dowolnym etapie życia. Często trwają długo i mogą znacząco obniżać jakość życia chorego oraz jego efektywność w pracy czy szkole. Badania na zwierzętach, które umieszczono w stresującym środowisku, sugerują, że etanolowy ekstrakt z grzybienia białego ma właściwości uspokajające i przeciwlękowe. Mechanizm tego działania oraz związki aktywne za nie odpowiadające nie są jeszcze poznane. Podejrzewa się jednak, że wyciąg z grzybienia wpływa na receptory serotoninowe. Roślina ma więc potencjał do zastosowania w leczeniu zaburzeń lękowych. Potwierdza to jego tradycyjne zastosowanie w celach uspokajających i nasennych. 

Grzybień biały na wątrobę

W badaniach na zwierzętach wykazano, że grzybień biały chroni wątrobę przed uszkodzeniem spowodowanym przez niektóre substancje. Zapobiega wzrostowi stężenia enzymów wątrobowych takich, jak AST i ALP oraz bilirubiny, które są wskaźnikami prawidłowej pracy wątroby. Badania mikroskopowe tkanek wątroby zwierząt wykazały, że osobniki, którym podano grzybień biały, miały mniej patologicznych zmian w tkankach wątroby. Poziom substancji prozapalnych w ich krwi również był niższy, co sugeruje, że roślina posiada również działanie przeciwzapalne. Jest ono porównywalne do działania jednego z leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych — diklofenaku. 

Grzybień biały jako antyoksydant

Stres oksydacyjny odgrywa znaczącą rolę w procesach starzenia i rozwoju niektórych chorób. Za działanie antyoksydacyjne grzybienia odpowiedzialna jest obecność flawonoidów i związków fenolowych. Flawonoidy przyjmowane z pokarmem stanowią naturalną ochronę przed wolnymi rodnikami, które uszkadzają komórki. Dzięki nim roślina ma zdolność tzw. zmiatania wolnych rodników, czyli ich neutralizacji. Potencjał przeciwutleniający grzybienia był badany w warunkach in vitro. Wykazano, że nenufar biały ma zdolność zmiatania wolnych rodników i zmniejszania szkód przez nie wywoływanych. 

Grzybień biały — jak dawkować?

Grzybień biały zawiera toksyczne alkaloidy. Nie należy go przyjmować.

Ekstrakty wykorzystywane w warunkach eksperymentalnych zostały odpowiednio przetworzone. 

Leki i suplementy zawierające grzybień biały

Nie są dostępne suplementy zawierające grzybień biały. Można go jednak znaleźć w niektórych kosmetykach. 

Grzybień biały w ciąży

Roślina jest toksyczna i nie należy przyjmować jej w trakcie ciąży lub karmienia piersią. 

Grzybień biały — przeciwwskazania i środki ostrożności

Bezpieczeństwo stosowania lilii wodnej nie zostało określone. Rośliny nie powinno się spożywać.

Grzybień biały — możliwe działania niepożądane

Roślina zawiera trujące alkaloidy, które mogą wpływać na układ nerwowy. 

Grzybień biały — interakcje z lekami i innymi ziołami

Interakcje rośliny z lekami i innymi ziołami nie są znane. Roślina nie powinna być spożywana. 

Grzybień biały w Ziołopedii — podsumowanie

Grzybień biały stosowany był w medycynie ludowej niektórych krajów. Cała roślina jest jednak toksyczna i nie powinno się przygotowywać z niej przetworów. Nie dostępne są również suplementy diety zawierające grzybień. W eksperymentach badających jego działanie wykorzystywano specjalnie przygotowywane ekstrakty. Potrzebnych jest jeszcze wiele badań, aby potwierdzić jego bezpieczeństwo i przydatność w medycynie. 

Bibliografia

1. Shivani Sharma Harisha CR, Scientific Review on Kumud – Nymphaea alba linn., Int. J. in Pharm. Sci., 2023, Vol 1, Issue 9, 208-216. https://doi.org/10.5281/zenodo.8332277 
2. Thippeswamy, B.S.; Mishra, Brijesh; Veerapur, V.P.1; Gupta, Gourav. Anxiolytic activity of Nymphaea alba Linn. in mice as experimental models of anxiety. Indian Journal of Pharmacology 43(1):p 50-55, Jan–Feb 2011. | DOI: 10.4103/0253-7613.75670 
3. Bakr, R.O., El-Naa, M.M., Zaghloul, S.S. et al. Profile of bioactive compounds in Nymphaea alba L. leaves growing in Egypt: hepatoprotective, antioxidant and anti-inflammatory activity. BMC Complement Altern Med 17, 52 (2017). https://doi.org/10.1186/s12906-017-1561-2 
4. Tungmunnithum, D.,Kongsawadworakul, P.; Hano, C. A Cosmetic Perspective on the Antioxidant Flavonoids from Nymphaea lotus L. Cosmetics 2021, 8, 12. https://doi.org/10.3390/cosmetics8010012 

Autor