Jakie są skutki przedawkowania paracetamolu?

Paracetamol – krótka historia

Paracetamol (łac. paracetamolum) to jeden z najczęściej wybieranych leków przeciwbólowych. Po raz pierwszy został zsyntetyzowany w 1878 roku w Stanach Zjednoczonych, jednak do sprzedaży dopuszczono go dopiero w 1955 roku, jako preparat przeciwbólowy i przeciwgorączkowy. Na rynku brytyjskim funkcjonował pod nazwą Panadol i był dostępny wyłącznie z przepisu lekarza. Reklamowano go jago środek bezpieczny dla błony śluzowej żołądka. Nie minęło jednak wiele czasu, nim paracetamol stał się lekiem dostępnym dla pacjentów bez recepty.

Paracetamol sprzedaje się w formie tabletek, czopków, saszetek, a także syropów dla dzieci. Często stanowi jedną z substancji czynnych w złożonych preparatach przeciwbólowych. Zwykle łączy się go z kofeiną, kodeiną, ibuprofenem, kwasem acetylosalicylowym, czy witaminą C.

Jak paracetamol działa na organizm?

Choć w medycynie paracetamol stosowany jest od ponad sześćdziesięciu lat, mechanizm jego działania nie został do końca poznany. Zdaniem ekspertów lek ten oddziałuje na ośrodkowy układ nerwowy, zmniejszając intensywność sygnałów bólowych przesyłanych do mózgu. Dodatkowo może hamować uwalnianie prostaglandyn, substancji odpowiedzialnych za zwiększanie bólu i ciepłoty ciała. 

Podany doustnie paracetamol wchłania się w 80%¹,  maksymalne stężenie osiąga po około 30 minutach. Podany doodbytniczo (w postaci czopków) przyswajany jest jedynie w 30-40%, osiągając najwyższe stężenie po około trzech godzinach. Jedna dawka paracetamolu może obniżyć gorączkę na około 6-8 godzin. Jego działanie przeciwbólowe utrzymuje się 4-6 godzin.

W odróżnieniu od niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), paracetamol nie wykazuje działania przeciwzapalnego. Działa bowiem ośrodkowo, tj. w mózgu i kręgosłupie, zmniejszając intensywność sygnałów przeciwbólowych. Leki z grupy NLPZ blokują te sygnały bardziej precyzyjnie, w miejscu występowania bólu.

Wskazania do stosowania paracetamolu

Przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) paracetamol zalecany jest jako jeden z podstawowych preparatów w leczeniu bólów towarzyszących różnym chorobom nowotworowym. W dostępnych w aptekach dawkach poleca się go do stosowania przy bólach różnego pochodzenia o słabym i umiarkowanym nasileniu. Najczęściej stosuje się go na:

• obniżenie gorączki,
• objawy przeziębienia i grypy,
• zmniejszenie bólu miesiączkowego,
• bóle głowy (ból napięciowy, migreny),
• bóle zębów,
• bóle mięśniowe, 
• artretyzm.

Na polskim rynku dostępnych jest wiele leków na bazie paracetamolu, jak: APAP, Acenol, Codipar, Panacit, Panadol, Paracetamol Accord, Paramax Rapid. Leki te występują pod wieloma postaciami, również w formie preparatów dla dzieci.

Jak bezpiecznie dawkować paracetamol?

Stosowany w sposób prawidłowy paracetamol jest uważany za bezpieczny lek. Może być przyjmowany przez pacjentów zmagających się z chorobą wrzodową, zaburzeniami krzepliwości krwi, a także osoby z alergią na kwas acetylosalicylowy i inne niesteroidowe leki przeciwzapalne. O jego bezpieczeństwie może świadczyć fakt, że dopuszcza się jego krótkotrwałe stosowanie u ciężarnych od 4. miesiąca ciąży i karmiących piersią, a także noworodków i niemowląt, oczywiście po konsultacji z lekarzem.

Jak powszechnie wiadomo, to dawka czyni truciznę. Nie inaczej jest w przypadku paracetamolu. W przypadku osób dorosłych i dzieci powyżej 12 lat, bezpieczna dawka dobowa tego leku to 4 g. Jeśli więc standardowa tabletka zawiera 500 mg paracetamolu, możemy przyjąć maksymalnie 8 dawek leku. U dzieci poniżej 12. roku życia dzienna dawka paracetamolu nie powinna przekraczać 1,5 g. Wskazania dotyczą oczywiście sytuacji, w których paracetamol stosujemy od czasu do czasu. Dłuższe stosowanie paracetamolu powinno się odbywać pod okiem lekarza, który dobierze bezpieczną dla pacjenta dawkę. Informacji na temat bezpiecznego stosowania paracetamolu może nam udzielić także farmaceuta.

Przyjmując paracetamol należy pamiętać, że lek ten może wchodzić w interakcje z innymi stosowanymi przez nas preparatami oraz z żywnością. Kofeina zawarta w kawie może wzmagać działanie leku. Czosnek, często stosowany w stanach grypy i przeziębienia, w nadmiernej ilości może zwiększać ryzyko uszkodzenia wątroby przy terapii paracetamolem. Bezwzględnie należy wystrzegać się alkoholu podczas przyjmowania paracetamolu, gdyż istnieje duże ryzyko uszkodzenia wątroby. 

Kobiety stosujące antykoncepcję hormonalną powinny mieć świadomość, że może ona nasilać eliminację paracetamolu z organizmu, co znacznie zmniejsza jego skuteczność. W efekcie część pacjentek przyjmuje większe dawki paracetamolu, by uzyskać pożądany efekt leczniczy, a to potęguje ryzyko działań niepożądanych.

Skutki przedawkowania paracetamolu

Choć uważany za bezpieczny lek, paracetamol w zbyt dużych dawkach wykazuje działanie hepatotoksyczne. Podobnie, jak w przypadku innych leków, jest on metabolizowany głównie przez wątrobę. Już niewielkie przekroczenie dopuszczalnej dawki może spowodować poważne jej uszkodzenie. O przedawkowanie nietrudno, gdyż często nie zdajemy sobie sprawy, że stosowane przez nas leki przeciwprzeziębieniowe lub przeciwbólowe obok innych składników zawierają również paracetamol. Chęć szybkiego pokonania choroby często wygrywa nad rozsądkiem, w wyniku czego stosujemy nawet kilka preparatów jednocześnie. Trzeba więc dokładnie czytać ulotki i składy leków, a w razie jakichkolwiek wątpliwości zwrócić się o pomoc do farmaceuty.

Szczególną ostrożność w stosowaniu paracetamolu muszą zachować osoby zmagające się z przewlekłymi chorobami wątroby oraz niewydolnością nerek. Nie zaleca się również stosowania paracetamolu u osób niedożywionych lub wyniszczonych, a także w chorobie alkoholowej.

Co zrobić, gdy przedawkujemy paracetamol?

Objawy przedawkowania paracetamolu można zauważyć już po kilku godzinach od przyjęcia leku. Pierwszym symptomem są nudności i wymioty, którym towarzyszy silny ból brzucha oraz tkliwość w miejscu, gdzie usytuowana jest wątroba (tj. prawe podżebrze). Objawy ostrej niewydolności wątroby następują w 2-3 dobie po zatruciu paracetamolem, a ich intensywność jest największa dopiero w 4-6 dobie. Z jednej strony stwarza to duże trudności diagnostyczne, z drugiej dodatkowo zwiększa ryzyko zbyt późnego włączenia odtrutki dla paracetamolu, przez co spadają szanse przeżycia osoby, która przedawkowała ten lek.

Zatrucie paracetamolem wymaga natychmiastowej hospitalizacji i zastosowania N-acetylocysteiny, która ochrania wątrobę przed uszkodzeniem. Jeżeli jesteśmy świadomi, że przedawkowaliśmy paracetamol, należy bezzwłocznie skontaktować się z lekarzem lub udać się do szpitala, bez oczekiwania na objawy.

Paracetamol jest dobrze poznanym i często stosowanym lekiem, warto jednak zweryfikować poglądy na temat jego bezpiecznego dawkowania. Dotyczy to zwłaszcza pacjentów z niewydolnością wątroby, dzieci i osób starszych, u których należy podejmować próby dopasowania dawki leku w zależności od sytuacji klinicznej.

_{1. Klotz U. Paracetamol (Acetaminophen) – a popular and widely used nonopioid analgesic; Arzneimittelforschung 2012; 62:355-359}