Dieta Lekkostrawna – Zasady i Wskazania
Artykuł sponsorowany
Żywienie jest podstawową potrzebą każdego człowieka, jej zapewnienie stanowi zatem nieodłączny element terapii, wpływa na lepsze prognozowanie i zmniejsza ryzyko powikłań. Ustalenie żywienia dla danego pacjenta jest tak samo ważne, jak opracowanie programu leczenia.
Diety “szpitalne” nie tylko w szpitalu
W żywieniu szpitalnym mamy do dyspozycji kilka diet, m.in. dietę cukrzycową, bogatoresztkową, z ograniczeniem łatwoprzyswajalnych węglowodanów i wiele innych. Wyjściowym modelem żywieniowym dla wszystkich modyfikacji jest dieta podstawowa.
Można ją streścić słowami “zdrowa, zbilansowana dieta”. Dokładniej rzecz biorąc zakłada podaż wszystkich niezbędnych makro- i mikroskładników w ilościach dostosowanych do pacjentów i/lub zalecanych przez obowiązujące normy żywienia (rozpatrywane są wartości EAR, czuli Estimated Average Requirement – poziom średniego zapotrzebowania grupy), nie uwzględnia natomiast specyficznych potrzeb związanych z daną jednostką chorobową - zakłada, że pacjent jest zdrowy (np. jest na obserwacji lub czeka na/jest po zabiegu z przyczyn niewymagających specjalistycznej diety).
Oczywiście dieta powinna być szyta na miarę, jednak z praktycznego punktu widzenia jest to niewykonalne. Na oddziale możemy mieć różnych pacjentów, tzn. w różnym wieku, o różnej masie ciała i wzroście, różnej płci, a co za tym idzie o różnym zapotrzebowaniu. Przygotowanie posiłku indywidualnie dla każdego z podopiecznych nie jest możliwe, dlatego wylicza się średnie zapotrzebowanie dla grupy.
Odbiega ono oczywiście od tego, które wyznaczylibyśmy dla każdej osoby indywidualnie, nie niesie jednak (zazwyczaj) poważnego ryzyka, np. niedożywienia (jeśli takie ryzyko istnieje lub niedożywienie zaistniało, wprowadza się indywidualne leczenie żywieniowe).
To, że dana dieta jest stosowana w szpitalu nie oznacza, że nie możemy jej stosować w domu. Nawet powinniśmy, jeśli istnieją ku temu przesłanki. Jedyną różnicą i to na plus będzie fakt, że dostosujemy ją już indywidualnie pod siebie, a podaż powinna być zgodna z normami na poziomie RDA (Reccomended Dietary Allowance). Dieta podstawowa powinna dostarczać 15-20% energii z białek, 45-65% z węglowodanów i 20-35% z tłuszczów. Zapotrzebowanie na energię wyliczymy natomiast przy pomocy prostych kalkulatorów lub wzorów.
Dieta lekkostrawna – podstawowe informacje
Dieta lekkostrawna jest prostą modyfikacją diety podstawowej. Jak sama nazwa wskazuje, ma spowodować, że spożywany pokarm nie będzie nadto obciążał układu pokarmowego. Zapotrzebowanie na większość składników pozostaje taka sama, kluczowe natomiast będzie ograniczenie tych, które mogą powodować dyskomfort.
Dieta lekkostrawna jest pierwszą z wyboru dla pacjentów, u których nie znamy jeszcze dokładnej diagnozy, stanowi też bazę dla innych diet leczniczych. Docelowym jej przeznaczeniem są choroby i dolegliwości ze strony układu pokarmowego (biegunki, stany zapalne błony śluzowej żołądka i jelit, nowotwory) ale stosuje się ją także u osób w podeszłym wieku, w infekcjach przebiegających z gorączką i u rekonwalescentów.
Zasady diety lekkostrawnej
1. Mniej błonnika
Dieta lekkostrawna zakłada przede wszystkim ograniczenie podaży błonnika. Nie należy jednak całkiem z niego rezygnować, gdyż usprawnia pracę przewodu pokarmowego. Zaleca się oscylowanie wokół dolnej granicy jego podaży (25 g/dobę) i wybieranie produktów o niskim i średnim stopniu przemiału (np. chleb pszenny, sucharki, kasza manna, kukurydziana, kuskus), obieranie warzyw i owoców ze skórki, wykorzystywanie przecierów, dłuższe gotowanie. Problem mogą stanowić warzywa i owoce zawierające drobne pestki oraz orzechy. Przy tych ostatnich warto zastosować mielenie (przykład - masło orzechowe), a nie całkowicie z nich rezygnować.
2. Gotuj z głową
Będąc już w temacie obróbki kulinarnej warto nieco szerzej o niej wspomnieć. Dania lekkostrawne powinny być daniami gotowanymi lub duszonymi, pieczonymi bez dodatku tłuszczu (np. w rękawie z dodatkiem wody). Należy unikać smażenia i grillowania.
Tłuszcz w postaci olejów roślinnych, w mniejszych ilościach masła można dodawać w czasie przygotowywania posiłków lub do dań już gotowych. Posiłki nie powinny być również zbyt gorące.
Do przyprawiania używamy łagodnych ziół (np. bazylia, majeranek, pietruszka, cynamon), raczej nie stosujemy ostrych przypraw (curry, chili, pieprz, itp.) i nie przesadzamy z solą. Zupy można zagęszczać zawiesiną z mąki, nie stosujemy wywarów mięsnych i zasmażek. Spośród dań gotowych odrzucamy wędzone lub peklowane ryby i mięso, zwracamy uwagę na dodatki (np. zalewy octowe, duże ilości soli).
3. Jedz “na świeżo”
Z obróbką termiczną potraw poniekąd wiąże się temat ponownego odgrzewania dań. Oczywiście nie ma nic złego w tym, że zostały nam makaron i skorzystamy z niego w kolejnym dniu. Chodzi bardziej o to, aby unikać odsmażania i wielokrotnego odgrzewania oraz żeby mierzyć siły na zamiary – w diecie lekkostrawnej ważne są też aspekty higieny żywności, a ta może zostać zaburzona przez nieprawidłowe i długie przechowywanie produktów.
Ma to szczególne znaczenie w przypadku osób chorych na nowotwory, do których dieta lekkostrawna również jest skierowana. Wybieraj świeże produkty, staraj się jak najwięcej etapów obróbki wykonać samodzielnie (korzystaj z żywności nieprzetworzonej), zwracaj uwagę na termin przydatności i warunki, w jakich dana żywność była przechowywana.
4. Ogranicz produkty wzdymające
W diecie lekkostrawnej należy ograniczyć spożycie nasion roślin strączkowych i kapusty oraz innych, które wywołują u nas dolegliwości. W niewielkich ilościach można spożywać kalafior czy brokuła, ale również zależnie od tolerancji.
5. Jedz regularnie i wybieraj zdrowe produkty
W diecie lekkostrawnej, ale i w każdej innej zaleca się 4-5 posiłków w ciągu dnia w odstępach ok. 3 godzinnych. Potrawy należy dokładnie żuć, jeść bez pośpiechu, w pozycji siedzącej lub półsiedzącej.
Rozkład spożycia poszczególnych makroskładników jest taki sam jak w diecie podstawowej, a ich dobór powinien być zgodny z zaleceniami zdrowej diety - wśród tłuszczów powinny dominować jedno- i wielonienasycone (z olejów roślinnych, w niewielkiej ilości z orzechów), białko powinno pochodzić zarówno ze źródeł zwierzęcych jak i roślinnych. Problemem stają się natomiast węglowodany, bowiem większość dozwolonych produktów to te o niskim IG. Warto dobierać źródła węglowodanów różnorodnie, próbować z pieczywem graham, ograniczyć do minimum słodycze i słodkie wypieki.
6. Pij wodę, ostrożnie z używkami
Zaleca się wypijanie przynajmniej 1,5 litra płynów, dobrze, żeby głównie była to woda. Unikamy picia mocnych kaw i herbat, ale lekki napar nie powinien zaszkodzić. Gorąca czekolada i kakao również nie są polecane. Natomiast alkohol jest wręcz zabroniony, a rzekome lżejsze trawienie dzięki lampce wina do obiadu to mit.
Modyfikacje diety lekkostrawnej
A) Dieta lekkostrawna z ograniczeniem tłuszczów
Dieta ta powinna być stosowana w chorobach wątroby i trzustki, choć znaczne ograniczenie tego składnika również nie jest pożądane. Zalecenia, z którymi można się spotkać mówią o podaży ok. 50 g tłuszczu/dobę.
Osobiście skupiłbym się jednak na wyborze odpowiednich źródeł i mądrym ich dysponowaniem. Mianowicie wybieramy olej rzepakowy, oliwę z oliwek, olej lniany i orzechy, dodajemy je już do gotowych potraw, a całodobową podaż tłuszczów rozdzielamy równomiernie między posiłki. Jeśli objawy są silne, warto wprowadzić średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe w postaci oleju MCT (olej kokosowy nie jest dobrym źródłem takich kwasów!). Nie schodzimy z podażą tłuszczów poniżej zalecanej, tj. 20% zapotrzebowania energetycznego.
Jedną z modyfikacji jest też “dieta lekkostrawna z kontrolowaną ilością kwasów tłuszczowych”, którą stosuje się w przebiegu chorób układu sercowo-naczyniowego. Zakłada ograniczenie i zastępowanie tłuszczów nasyconych i “trans” tłuszczami jedno- i wielonienasyconymi. W zasadzie więc nie odbiega znacząco od wcześniej wspomnianych zaleceń.
B) Dieta lekkostrawna wysokobiałkowa
Dieta zakłada zwiększoną podaż białka - nawet do 2 g/kg m.c./dobę i stosowana jest u pacjentów zagrożonych niedożywieniem: wyniszczonych, z chorobami nowotworowymi, z rozległymi oparzeniami i ranami, osób starszych. Wybór produktów winien odbywać się w zgodzie z zaleceniami diety lekkostrawnej, można włączyć doustne suplementy pokarmowe.
C) Dieta lekkostrawna niskobiałkowa
Tutaj mamy do czynienia z sytuacją odwrotną - podaż białka zostaje zmniejszona często poniżej 1 g/kg m.c. Dieta jest skierowana do osób z przewlekłą chorobą nerek w czasie leczenie zachowawczego (bez dializ) i z niewyrównaną encefalopatią wątrobową.
D) Dieta lekkostrawna płynna, płynna wzmocniona i papkowata
Dieta płynna zakłada przede wszystkim podaż odpowiedniej ilości płynów, natomiast wypełnienie zapotrzebowania białkowo-energetycznego schodzi na dalszy plan. Stosowana jest u pacjentów, którzy nie tolerują pożywienia.
Dieta płynna wzmocniona stanowi natomiast dietę kompletną pod względem odżywczym. Potrawy poddaje się zmiksowaniu i rozwodnieniu.
Dieta papkowata zakłada dostosowanie konsystencji potraw do możliwości pacjenta (brak uzębienia, dysfagia, zwężenie przełyku, itp.), często są to zupy krem, miksowane warzywa, itp.
E) Dieta łatwostrawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego
Modyfikacja dla osób głównie z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy. W zasadzie nie odbiega od zasad diety lekkostrawnej, kładzie natomiast większy nacisk na unikanie produktów takich jak mocne kawy/herbaty, mocne wywary mięsne i warzywne, galarety, itp.
Dieta lekkostrawna a odchudzanie
Niektóre osoby błędnie uważają, że dieta lekkostrawna jest dietą odchudzającą. To, czy dieta będzie powodować ubytek masy ciała, czy nie zależy od dostarczonej energii: deficyt oznacza chudnięcie, nadmiar - przybranie na wadze. Z pewnością natomiast dieta lekkostrawna pozwoli poczuć się nieco lepiej, jeśli dotychczas nasza dieta nie byłą najlepsza i mocno nadwyrężała układ pokarmowy.
Kilka słów na koniec
Wybór zwykłej diety lekkostrawnej czy z modyfikacjami zależeć będzie od występujących chorób i dolegliwości, często lekarz/dietetyk sam zleci najodpowiedniejszą. Z całą pewnością natomiast dieta lekkostrawna nie pomoże na zaparcia, nie będzie też dobrym wyborem dla diabetyków. Niestety często pacjenci borykają się nawet z kilkoma schorzeniami, a kluczem do sukcesu będzie znalezienie złotego środka. W takim wypadku nie warto eksperymentować, tylko zwrócić się do specjalisty.
Autor: Mateusz Grabda z portalu DoktorFit.edu.pl
Bibliografia:
- Żywienie w chorobach przewodu pokarmowego”, Zofia Wieczorek- Chełmińska, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2015.
- Jarosz, M. (2011). Zasady prawidłowego żywienia chorych w szpitalach. Wydawnictwo Instytutu Żywności i Żywienia, Warszawa
- Ciborowska, H. (2009). Klasyfikacja i charakterystyka diet. W: Ciborowska H., Rudnicka A.,(red.). Dietetyka żywienie zdrowego i chorego człowieka. Warszawa, 223-335
- Nagel P. (2019). Dieta lekkostrawna. https://ncez.pl/abc-zywienia-/zasady-zdrowego-zywienia/dieta-lekkostrawna
- Jarosz, M., Rychlik, E., Stoś, K., Wierzejska, R., Wojtasik, A., Charzewska, J., ... & Chwojnowska, Z. (2017). Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia.
- https://gastroenterologia-praktyczna.pl/a1836/Dieta-latwostrawna-----zasady-i-wskazania.html/m337
- Jarosz, M. (2010). Praktyczny podręcznik dietetyki, Wyd. Instytutu Żywności i Żywienia, Warszawa.
- Width, M., Reinhard, T., (2014). Dietetyka Kliniczna. Wyd. Edra Urban & Partner, Wrocław 2014
Autor
Redakcja KtoMaLek.pl - Zespół redakcyjny KtoMaLek.pl tworzą doświadczeni farmaceuci, którzy specjalizują się w różnych obszarach tematyki zdrowotnej. Doświadczenie zdobyte w zawodzie oraz wiedza uzyskana podczas studiów farmaceutycznych, pozwalają na tworzenie merytorycznych treści zgodnych z EBM (and. Evidence-based Medicine), opartych na rzetelnych źródłach — aktualnych badaniach naukowych, branżowych podręcznikach i książkach. Za praktyką podążają również pasja i niesłabnąca chęć do poszerzania wiedzy oraz dzielenia się nią z pacjentami. Dzięki temu użytkownicy otrzymują dostęp do ciekawych i angażujących materiałów edukacyjnych.
