Ostróżeczka polna — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Ostróżeczka polna — właściwości

Występuje nieliczna ilość badań, dotyczących składu fitochemicznego ostróżeczki polnej. Do tej pory wiadomo, że w jej skład wchodzą takie substancje, jak flawonoidy, kwasy fenolowe, lignany, stilbeny, alkaloidy diterpenoidowe (delfinina, regalina, bikoloryna, corepanina, delkorydyna, deoksydelkoryna), fitosterole, olejki eteryczne, kwasy tłuszczowe, związki karbonylowe, heptadecena, heptadekadienal i estry. 

Dostępnych jest bardzo mało danych dotyczących właściwości leczniczych ostróżeczki polnej. Do tej pory dowiedziono jej właściwości przeciwpasożytniczych, owadobójczych, przeciwzapalnych, przeciwbakteryjnych, przeciwwirusowych, przeciwgrzybiczych, przeciwnowotworowych i antyoksydacyjnych. Ostróżeczka polna jest obiecującą rośliną pod względem właściwości leczniczych. Z tego powodu warto zwiększyć ilość badań dotyczących składu fitochemicznego oraz kierunków działania tej rośliny. 

Ostróżeczka polna — jak wygląda i skąd pochodzi?

Ostróżeczka polna, ostróżka polna (łac. Consolida regalis) jest rośliną jednoroczną, rzadziej dwuletnią i należy do rodziny jaskrowatych (łac. Ranunculaceae). Jest gatunkiem pospolicie występującym w Europie, również w Polsce, a w mniejszej ilości w Ameryce Północnej.

Ostróżeczka polna osiąga do około 60-70 centymetrów wysokości i rozgałęzia się. Liście ostróżki są wąskie, trójsieczne i podzielone na łatki. Najcharakterystyczniejszą częścią tej rośliny są kwiaty, które są niebieskie lub fioletowe, grzbieciste i zebrane w grona. Posiadają tzw. ostrogę, która skierowana jest do tyłu, a także 5-działkowy kielich. Korzeń rośliny może osiągać do 50 centymetrów długości. Owocem ostróżeczki jest spłaszczony mieszek. Roślina występuje głównie na poboczach dróg, łąkach i miedzach. Ponadto uznawana jest za chwast, który zanieczyszcza zboże. 

Surowcem roślinnym jest ziele, kwiat i nasienie ostróżeczki polnej. 

Ostróżeczka polna — działanie, wskazania do stosowania

Ostróżeczka polna może być stosowana wyłącznie zewnętrznie ze względu na zawarte w roślinie trujące alkaloidy. Głównym, istotnym działaniem rośliny jest skuteczne zwalczanie pasożytów. W medycynie ludowej ostróżeczkę polną stosowano jako środek żółciopędny i wykrztuśny, a także w celu zwalczania pasożytów i leczenia chorób reumatycznych. Obecnie ostróżeczkę polną stosuje się wyłącznie zewnętrznie. 

Ostróżeczka polna na pasożyty

Ostróżeczka polna wywiera silne działanie przeciwpasożytnicze, co potwierdzono w wielu badaniach. Ponadto już w medycynie ludowej wykorzystywano przetwory z tej rośliny w zwalczaniu pasożytów zewnętrznych, takich jak wszy czy pchły. Płukanki, a w szczególności wyciągi etanolowe z ostróżeczki polnej stosowane były nie tylko u ludzi, ale także u zwierząt borykających się z pasożytami.

Ostróżeczka polna na drobnoustroje

Ostróżeczka polna, oprócz działania przeciwpasożytniczego, działa również przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo i przeciwgrzybiczo. Z roku na rok zwiększa się ilość badań, które to działanie potwierdzają. Niestety, ostróżeczka polna staje się zapominaną rośliną pod względem fitoterapeutycznym i coraz mniej osób zdaje sobie sprawę z jej działania przeciwdrobnoustrojowego.

Ostróżeczka polna na stany zapalne

Ostróżeczka polna działa przeciwzapalnie, a także antyoksydacyjnie. Ponadto niektóre badania przeprowadzone na wyciągach z tej rośliny wykazały działanie przeciwnowotworowe. W efekcie roślina ta jest obiecującym surowcem, który potencjalnie może niszczyć niektóre typy komórek nowotworowych.

Ostróżeczka polna — jak dawkować?

Ostróżeczkę polną stosuje się zewnętrznie w postaci płukanek lub wyciągów etanolowych, lub octowo-etanolowych. W mieszankach ziołowych może występować w ilości nieprzekraczającej 1%. Warto pamiętać, że roślina ta nie jest popularnym ziołem leczniczym, a co za tym idzie — jest stosunkowo rzadko stosowana.

Leki i suplementy zawierające ostróżeczkę polną

Ostróżeczka polna nie jest dostępna w postaci wysuszonego surowca leczniczego. Można ją natomiast spotkać w składzie etanolowo-octowego roztworu, stosowanego zewnętrznie w leczeniu wszawicy. 

Ostróżeczka polna w ciąży

Brakuje danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania ostróżeczki polnej u kobiet ciężarnych, a także karmiących piersią. Ze względu na zawarte w roślinie toksyczne alkaloidy, roślina ta nie powinna być stosowana we wspomnianej grupie kobiet. Należy skonsultować się z lekarzem przed planowanym zastosowaniem tego surowca roślinnego.

Ostróżeczka polna — przeciwwskazania i środki ostrożności

Ostróżeczka polna nie powinna być stosowana przede wszystkim przez osoby nadwrażliwe na którąkolwiek zawartą w roślinie substancję czynną. Ponadto, ze względu na obecność toksycznych alkaloidów, nie powinna być stosowana wewnętrznie, bez kontroli lekarza.

Kobiety w ciąży, karmiące piersią, a także dzieci poniżej 12. roku życia również nie powinny stosować tej rośliny bez konsultacji ze specjalistą.

Ostróżeczka polna — możliwe działania niepożądane

Ze względu na zawarte w roślinie toksyczne alkaloidy, ostróżeczka polna może powodować zmniejszenie ciśnienia krwi, spowolnienie akcji serca lub niewydolność płuc. Z tego powodu nie należy stosować tej rośliny wewnętrznie. 

Ostróżeczka polna — interakcje z lekami i innymi ziołami

Brakuje danych dotyczących interakcji ostróżeczki polnej z lekami, bądź innymi ziołami.

Ostróżeczka polna w Ziołopedii — podsumowanie

Ostróżeczka polna jest zapomnianą rośliną pod względem fitoterapeutycznym. Mimo to jest skuteczna w leczeniu pasożytów zewnętrznych, głównie wszy. Roślina posiada charakterystyczne fioletowe kwiaty, a co za tym idzie, nie łatwo ją przeoczyć w jej naturalnym środowisku, jakim są pobocza i łąki. Niestety, brakuje większej ilości badań, które potwierdzałyby jej potencjał przeciwdrobnoustrojowy i przeciwnowotworowy. 

Bibliografia

1. Rocchetti, G., Zengin, G., Cakmak, Y. S., Mahomoodally, M. F., Kaya, M. F., Alsheikh, S. M., ... & Lucini, L. (2020). A UHPLC-QTOF-MS screening provides new insights into the phytochemical composition and biological properties of six Consolida species from Turkey. Industrial Crops and Products, 158, 112966.
2. Kokoska, L., Urbanova, K., Kloucek, P., Nedorostova, L., Polesna, L., Malik, J., ... & Valterova, I. (2012). Essential oils in the Ranunculaceae family: chemical composition of hydrodistilled oils from Consolida regalis, Delphinium elatum, Nigella hispanica, and N. nigellastrum seeds. Chemistry & biodiversity, 9(1), 151-161.
3. Yin, T., Cai, L., & Ding, Z. (2020). A systematic review on the chemical constituents of the genus Consolida (Ranunculaceae) and their biological activities. RSC advances, 10(58), 35072–35089. https://doi.org/10.1039/d0ra06811j
4. Ostróżeczka polna. Materia Medica Opoliensis. Uniwersytet Opolski. Dostępne na: https://mmo.uni.opole.pl/ (Dostęp 01.07.24)
5. Delphinium. RxList. Dostępne na: https://www.rxlist.com/supplements/delphinium.htm#SideEffects (Dostęp 01.07.24)

Autor