Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (ADEK) — charakterystyka, podział, właściwości, rola w organizmie

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach — charakterystyka

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach to związki chemiczne, które są transportowane i magazynowane w organizmie przy pomocy tłuszczów (lipidów). Związki te są wchłaniane w przewodzie pokarmowym razem z tłuszczami pochodzącymi ze spożywanych pokarmów. Oznacza to, że efektywne wchłanianie witamin zależy od obecności tłuszczów w posiłku. Po wchłonięciu związków witaminy są transportowane przez organizm dzięki połączeniu z tak zwanymi białkami transportowymi. Dzięki rozpuszczalności w tłuszczach substancje z łatwością przenikają przez błony komórkowe, docierając do kluczowych dla organizmu miejsc.

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach mogą być magazynowane w tkance tłuszczowej i wątrobie jako rezerwa, na wypadek, gdyby spożycie z dietą było przez pewien czas niewystarczające.

Które witaminy należą do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach? Jaka jest ich rola w organizmie?

Do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach zaliczają się tylko cztery witaminy, czyli A, D, E oraz K.

Witamina A

Witamina A jest jednym z silniejszych naturalnych przeciwutleniaczy, dzięki czemu zwalcza wolne rodniki i chroni przed wystąpieniem tzw. stresu oksydacyjnego. Korzystnie wpływa na wzrok, a jej niedobór może powodować „kurzą ślepotę”, wysychanie spojówek, problemy z rogówką oka, zaburzenia w produkcji łez. Witamina A ma również duży wpływ na stan skóry – odpowiada za prawidłowe złuszczanie naskórka oraz ułatwia gojenie się ran. Retinol (inaczej witamina A) odgrywa ważną rolę w procesach podziałów komórkowych, syntezie hormonów steroidowych oraz wzmacnia układ odpornościowy.

Witamina D

Witamina D poprzez indukcję wchłaniania wapnia i fosforu silnie oddziałuje na układ kostny. Wpływa również m.in. na układ immunologiczny, sercowo-naczyniowy oraz nerwowy. Jej niedobory mogą wiązać się z zaburzeniami wzrostu, krzywicą, zaburzeniami mineralizacji kości, osłabieniem odporności, zwiększonym ryzykiem chorób metabolicznych, zaburzeniami nastroju, trudnościami w koncentracji. Większość witaminy D jest syntetyzowana przez skórę pod wpływem promieni słonecznych. Witamina D znajduje się też m.in. w tłustych rybach, jajach, serach, tranie.

Witamina E

Witamina E jest nazywana "witaminą młodości". Nazwę tą zawdzięcza swoim przeciwutleniającym właściwościom — neutralizuje działanie wolnych rodników, tym samym opóźniając procesy starzenia. Witamina E jest istotna także dla układu krwionośnego, ponieważ wzmacnia ściany naczyń i chroni je przed uszkodzeniem. Prawidłowy poziom witaminy E jest ważny dla osób starających się o potomstwo. Reguluje ona funkcjonowanie męskich i żeńskich narządów rozrodczych.

Witamina K

Witamina K jest szczególnie istotna dla układu krwionośnego. Wpływa m.in. na proces krzepnięcia krwi, dlatego niedobory powodują zwiększoną skłonność do krwawień (zarówno krwotoków wewnętrznych, jak i zewnętrznych) oraz trudności w gojeniu się ran. Oddziałuje także na układ szkieletowy poprzez zwiększanie mineralizacji kości i ochronę przed osteoporozą. Wpływa korzystnie na układ odpornościowy (wykazuje właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze) oraz sercowo-naczyniowy.

Kiedy mogą pojawić się niedobory witamin rozpuszczalnych w tłuszczach?

Przyczyn niedoboru witamin ADEK upatrywać można m.in. w chorobach przewlekłych – szczególnie dotyczy to osób z zaburzeniami wchłaniania tłuszczów z jelit – taki stan rzeczy można zaobserwować, gdy dojdzie do zapalenia jelit lub ich tzw. przepuszczalności. Niedostateczny poziom kompleksu tych witamin może być spowodowany również brakiem zbilansowanej diety – opartej np. na niskotłuszczowych posiłkach.

Niedobór witaminy D jest bardzo powszechny i może dotyczyć nawet 90% Polaków. Dotyczy to zarówno dzieci, jak i dorosłych, a zwłaszcza osób starszych i tych, które spędzają mało czasu na słońcu.

Kiedy należy suplementować witaminy rozpuszczalne w tłuszczach?

Suplementację witaminami ADEK należy rozważyć w przypadku stwierdzonych niedoborów tych witamin, które mogą wynikać z diety, chorób, zaburzeń wchłaniania lub restrykcyjnych diet. Najlepiej przyjmować je podczas lub po posiłku zawierającym tłuszcze, aby zapewnić optymalne wchłanianie.

Na rynku aptecznym znajdziemy szeroki wybór preparatów zawierających pojedyncze witaminy rozpuszczalne w tłuszczach lub też złożone witaminy A,D,E,K dla dorosłych (najczęściej w kapsułkach) oraz dla dzieci i niemowląt (w kroplach).

Bibliografia

1. Bojarowicz, H., Płowiec, A., Wpływ witaminy A na kondycję skóry, Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): 352-356
2. Dittfeld, A., Gwizdek, K., Koszowska, A., Fizia, K., Wielokierunkowe działanie witaminy D, Ann. Acad. Med. Siles. 2014, 68, 1, 47–52
3. Kościej A. Skotnicka-Graca U., Ozga I. Rola wybranych czynników żywieniowych w kształtowaniu odporności dzieci, Probl Hig Epidemiol 2017, 98(2), s. 110-117
4. Krzysik, M., Biernat, J., Grajeta, H., Wpływ wybranych składników odżywczych pożywienia na funkcjonowanie układu odpornościowego Cz. II. Immunomodulacyjne działanie witamin i pierwiastków śladowych na organizm człowieka

Autor