Poziewnik szorstki — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Poziewnik szorstki — właściwości

Poziewnik szorstki zawiera liczne związki bioaktywne:

• flawonoidy: pochodne skutelareiny;
• garbniki;
• saponiny;
• irydoidy: galirydozyd;
• olejki eteryczne;
• kwasy organiczne: kwas kawowy i kwas salicylowy;
• krzemionkę.

Poziewnik szorstki jest znany ze swoich właściwości przeciwzapalnych, wykrztuśnych i przeciwbakteryjnych. Tradycyjnie stosowano go w leczeniu schorzeń układu oddechowego, takich jak kaszel, zapalenie oskrzeli czy astma. Ponadto, napary z tej rośliny są używane w leczeniu problemów trawiennych, w celu łagodzenia podrażnień błon śluzowych oraz wspomagająco na pracę żołądka i jelit. Zioło to wykazuje także działanie rozkurczowe, przeciwbólowe i delikatnie moczopędne. Wedle tradycji poziewnik łagodzi nerwy, obniża wysokie ciśnienie krwi i pomaga w przypadku bezsenności.

Właściwości antybakteryjne i przeciwzapalne sprawiają, że poziewnik szorstki jest również ceniony w leczeniu problemów skórnych takich, jak trądzik, egzema czy drobne rany. Obecna w nim krzemionka wpływa pozytywnie na kondycję włosów i paznokci. Dodatkowo wyciąg stosowany zewnętrznie działa przeciwłojotokowo i poprawia elastyczność skóry.

Poziewnik szorstki — jak wygląda i skąd pochodzi?

Poziewnik szorstki (łac. Galeopsis tetrahit) to jednoroczna roślina zielna należąca do rodziny jasnotowatych (łac. Lamiaceae), znana także jako koci pysk, poziewnik drobnokwiatowy czy konopka. Zioło to pochodzi z terenów Europy, Azji i północnej części Afryki, ale obecnie jest szeroko rozpowszechniony w wielu regionach świata, w tym w Ameryce. Preferuje wilgotne, dobrze nasłonecznione stanowiska. Często możemy go spotkać na polach, łąkach, przydrożach oraz w ogrodach jako roślina dziko występująca. Jego zdolność do przystosowywania się do różnych warunków glebowych sprawia, że jest łatwy w uprawie i utrzymaniu.

Poziewnik szorstki osiąga wysokość od 30 do 100 centymetrów. Posiada charakterystyczne czterokanciaste łodygi pokryte szorstkimi włoskami oraz jajowate, ząbkowane liście leżące naprzeciwlegle. Kwiaty poziewnika mają barwę od różowej do purpurowej i tworzą gęste kłosy na szczycie łodyg. Korona kwiatowa jest grzbiecista, dwuwargowa, przy czym na dolnej wardze znajduje się ciemny deseń, a w gardzieli obecna jest żółta plama. Właściwie sama nazwa Galeopsis pochodzi od greckich słów „galea” — hełm i „opsis” - wygląd i odnosi się do kształtu górnej wargi kwiatów tej rośliny. Owocem poziewnika jest czteroczęściowy schizokarp, który z czasem rozpada się na mniejsze, brązowe, błyszczące mericapsy. Z łodyg tej rośliny produkuje się sznury, a pozyskiwany z jej nasion olej używany jest do polerowania skór. 

Do celów leczniczych wykorzystuje się zbierane w okresie kwitnienia górne części pędów, czyli ziele poziewnika — Herba Galeopsidis.

Poziewnik szorstki — działanie, wskazania do stosowania

W medycynie ludowej poziewnik stosowano przede wszystkim jako środek wykrztuśny, pomocny w leczeniu infekcji dróg oddechowych takich, jak zapalenie oskrzeli, płuc czy podczas przeziębienia. Ponadto wykazuje on działanie moczopędne, co może być pomocne przy problemach z nerkami lub pęcherzem. Może również łagodzić objawy związane z niestrawnością i zapaleniami układu pokarmowego. Niekiedy poleca się go również chorym na nadciśnienie, przy osłabieniu kości i stawów oraz jako środek ułatwiający zasypianie. Konopkę szczególnie warto stosować jako środek uzupełniający niedobory związków mineralnych wśród osób starszych i rekonwalescentów. Ze względu na obecną w nim krzemionkę, poziewnik świetnie poprawia kondycję włosów, skóry i paznokci. 

Poziewnik szorstki na układ oddechowy

Poziewnik szorstki jest szczególnie polecany jako naturalny środek na kaszel. Zawarte w nim saponiny działają wykrztuśnie, ułatwiając usuwanie zalegającej wydzieliny. Ponadto dzięki działaniu przeciwzapalnemu i łagodzącemu, poziewnik może również zmniejszać podrażnienia gardła i krtani, co czyni go skutecznym środkiem w leczeniu zarówno kaszlu suchego, jak i mokrego. Jego działanie przeciwzapalne i antybakteryjne wspomaga proces zdrowienia, łagodząc objawy i zapobiegając dalszemu rozwojowi infekcji. 

Poziewnik szorstki na układ pokarmowy

Dzięki obecności garbników i innych związków bioaktywnych poziewnik szorstki działa ściągająco i przeciwzapalnie na błony śluzowe układu pokarmowego, co może pomóc w redukcji dyskomfortu i bólu żołądka w niestrawności. Regularne spożywanie naparów z poziewnika może poprawić apetyt i przeciwdziałać wzdęciom. Poziewnik szorstki zawiera gorycze, które są znane z tego, że pobudzają wydzielanie soków trawiennych, w tym kwasu żołądkowego.

Poziewnik szorstki na skórę

Flawonoidy i garbniki obecne w poziewniku pomagają w łagodzeniu stanów zapalnych skóry, takich jak egzema, łuszczyca czy trądzik. Roślina ta może być stosowana w postaci maści, kremów lub okładów, aby zmniejszyć zaczerwienienia, obrzęk i podrażnienia skóry. Dzięki zawartości saponin poziewnik szorstki ma właściwości oczyszczające. Saponiny działają jak naturalne detergenty, pomagając w usuwaniu zanieczyszczeń z powierzchni skóry, co zapobiega powstawaniu zaskórników i wyprysków. Garbniki obecne w roślinie działają ściągająco, co pomaga w zwężaniu porów i redukcji nadmiernej produkcji sebum. Właściwości ściągające mogą również wspomagać gojenie drobnych ran, zadrapań i owrzodzeń, przyspieszając regenerację uszkodzonej skóry.

Poziewnik szorstki — jak dawkować?

Dawkowanie poziewnika szorstkiego zależy od formy, w jakiej jest stosowany. Najczęściej używa się go w postaci naparów, które sporządza się poprzez zalanie szklanką wrzątku 1-2 łyżeczek suszonego ziela i parzenie pod przykryciem przez około 10-15 minut. Napar tak sporządzony można pić 1-2 razy dziennie. Często można także spotkać ekstrakty lub nalewki na bazie poziewnika, które powinny być dawkowane zgodnie z zaleceniami producenta. Ważne jest, aby nie przekraczać zalecanych dawek, ponieważ poziewnik według niektórych źródeł jest rośliną trującą i nadmierne jego spożycie może powodować groźne działania niepożądane.

Leki i suplementy zawierające poziewnik szorstki

Na rynku można spotkać poziewnik szorstki w postaci:

• suszu;
• naparu;
• odwaru;
• nalewki;
• tabletek;
• kapsułek;
• ekstraktów;
• herbat;
• maści;
• kremu.

Przy wyborze preparatów zawierających poziewnik, warto zwrócić uwagę na ich jakość oraz na to, czy są odpowiednio standaryzowane pod kątem zawartości substancji aktywnych.

Poziewnik szorstki w ciąży

Ze względu na brak badań dotyczących bezpieczeństwa stosowania, nie zaleca się spożywania preparatów na bazie poziewnika w trakcie ciąży i karmienia piersią.

Poziewnik szorstki — przeciwwskazania i środki ostrożności

Wśród przeciwwskazań do stosowania poziewnika szorstkiego wymienia się:

• nadwrażliwość na składniki tej rośliny;
• wiek poniżej 18. roku życia;
• przewlekłe choroby nerek;
• ciążę i karmienie piersią.

Poziewnik szorstki — możliwe działania niepożądane

Poziewnik szorstki rzadko wywołuje działania niepożądane i brak jest danych na temat jego bezpieczeństwa. Wiadomo, że najbardziej niebezpieczne jest spożywanie go w dużych dawkach, a do najczęstszych skutków ubocznych należą dolegliwości żołądkowo-jelitowe takie, jak nudności, wymioty czy biegunka. W rzadkich przypadkach mogą wystąpić reakcje alergiczne, objawiające się wysypką lub świądem skóry. Jeżeli wystąpią jakiekolwiek niepożądane objawy, należy przerwać stosowanie ziela i skontaktować się z lekarzem.

Poziewnik szorstki — interakcje z lekami i innymi ziołami

Niestety, brak jest danych na temat możliwości wystąpienia interakcji pomiędzy poziewnikiem a innymi ziołami bądź lekami. Dlatego osoby stale przyjmujące leki powinny zachować ostrożność i skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą przed rozpoczęciem stosowania poziewnika.

Poziewnik szorstki w Ziołopedii — podsumowanie

Poziewnik szorstki to wyjątkowa roślina lecznicza, która współcześnie jest zapomniana i niedoceniana. Dawniej medycyna naturalna ceniła go między innymi za działanie przeciwzapalne, wykrztuśne, przeciwbakteryjne i regenerujące. Wiadomo, że doskonale sprawdza się w leczeniu schorzeń układu oddechowego takich, jak kaszel, astma, czy zapalenie oskrzeli, a także w terapii problemów skórnych. Ponadto jego właściwości oczyszczające i ściągające czynią go cennym składnikiem kosmetyków do pielęgnacji cery problematycznej. Poziewnik szorstki, dzięki swojemu bogatemu składowi chemicznemu, jest rośliną o dużym potencjale leczniczym.

Bibliografia

1. Ożarowski, A. (1987). Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, s. 307-309,
2. Rożański, H. (2009, sierpień 11 ). Herba Galeopsidis – ziele poziewnika. Medycyna dawna i współczesna. https://rozanski.li/818/herba-galeopsidis-ziele-poziewnika/ (Dostęp dnia: 08.08.2024)
3. Bendiksby, M., Tribsch, A., Borgen, L., Trávníček, P., & Brysting, A. K. (2011). Allopolyploid origins of the Galeopsis tetraploids--revisiting Müntzing's classical textbook example using molecular tools. The New phytologist, 191(4), 1150–1167. https://doi.org/10.1111/j.1469-8137.2011.03753.x
4. Matkowski, A., & Piotrowska, M. (2006). Antioxidant and free radical scavenging activities of some medicinal plants from the Lamiaceae. Fitoterapia, 77(5), 346–353. https://doi.org/10.1016/j.fitote.2006.04.004

Autor