Rozmaryn lekarski – właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Rozmaryn lekarski – właściwości

Liście i kwiaty rozmarynu zawierają liczne związki o właściwościach prozdrowotnych, w tym terpeny i ich pochodne (cyneol, borneol, kamfora, pinen, terpineol, werbenon, geraniol, karwakrol), flawonoidy, garbniki, kwasy organiczne (kwas chlorogenowy, rozmarynowy, ferulowy), fitosterole i olejki eteryczne. Zawartość aktywnych substancji w rozmarynie jest zmienna i zależna od czynników środowiskowych, które wpływają na uprawy tej rośliny.

Z rozmarynu wytłacza się olejek eteryczny, który stosuje się m.in. w farmacji i kosmetyce. Surowcem farmaceutycznym są liście rozmarynu (Rosmarini folium).

Rozmaryn lekarski – jak wygląda i skąd pochodzi?

Rozmaryn lekarski (łac. Rosmarinus officinalis) to gatunek krzewu z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Gałązki rozmarynu wizualnie przypominają gałęzie iglaków – ich liście są wąskie i ciemnozielone, wyglądają ja niewielkie igiełki. Roślina może osiągnąć wysokość nawet do dwóch metrów, lubi ciepłe i dobrze nasłonecznione tereny. Naturalnie występuje w krajach basenu Morza Śródziemnego m.in. we Francji, Grecji, Hiszpanii i Włoszech, jak również na Cyprze, w Tunezji i Turcji.

Swoją nazwę rozmaryn zawdzięcza zbitce dwóch słów pochodzących z łaciny (łac. ros – rosa i łac. marinus – morski), co można przetłumaczyć jako morską rosę lub nieco bardziej poetycko, świeży powiew morza. Rozmaryn porasta bowiem morskie wybrzeża, roztaczając swoją charakterystyczną woń.

Uprawy rozmarynu prowadzi się na całym świecie, również w Polsce, gdzie często traktuje się go jako roślinę ozdobną, rosnącą w doniczce na parapecie okiennym. Obecnie rozmaryn jest szeroko wykorzystywany nie tylko w przemyśle spożywczym, ale też perfumeryjnym, kosmetycznym i farmaceutycznym.

Dawniej rozmaryn uważany był za zioło o wręcz magicznych właściwościach. Miał odganiać złe duchy i zapewniać spokojny sen bez koszmarów. Był też symbolem miłości i wierności, dlatego gałązki rozmarynu wplatano w bukiety i wianki pary młodej i weselników. 
Oprócz bogatej symboliki rozmaryn oferował też szereg właściwości korzystnych dla zdrowia. Stosowany był na problemy żołądkowe, kłopoty ze snem i rozmaite dolegliwości bólowe.

Rozmaryn lekarski – działanie, wskazania do stosowania

Zawarte w rozmarynie olejki lotne oraz pozyskiwane z tej rośliny ekstrakty wykazują silne działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybiczne. W licznych badania udowodniono, że hamują one rozrost takich bakterii, jak Escherichia coli, Enterococcus faecalis, Helicobacter pylori, a także grzybów Candida albicans. Ponadto ekstrakt z rozmarynu przeciwdziała również rozwojowi bakterii wywołujących próchnicę zębów i tworzenie się płytki nazębnej, dlatego bywa składnikiem past do zębów i innych kosmetyków przeznaczonych do higieny jamy ustnej. Działanie przeciwbakteryjne rozmarynu wykorzystuje się również w przemyśle spożywczym, stosując go jako naturalny środek do konserwowania żywności.

Substancje obecne w rozmarynie mają też silne działanie antyoksydacyjne, gdyż zapobiegają tworzeniu się wolnych rodników i zmniejszają stres oksydacyjny w tkankach. Dzięki temu znalazł zastosowanie w przemyśle kosmetycznym, gdzie stosuje się go jako składnik preparatów przeciwstarzeniowych. Z kolei jego działanie przeciwzapalne i przeciwdrobnoustrojowe wykorzystuje się w produkcji kosmetyków przeciwłupieżowych oraz tych przeznaczonych do pielęgnacji skóry przetłuszczającej się i trądzikowej. Warto przygotować ciepłą kąpiel z dodatkiem olejku eterycznego z rozmarynu, która pomoże się odprężyć i złagodzi doskwierające bóle mięśniowe i stawowe. Olejek rozmarynowy wzmacnia mieszki włosowe i pomaga w zapobieganiu wypadania włosów.

Rozmaryn lekarski na trawienie

Jako tradycyjny produkt leczniczy rozmaryn stosuje się w łagodzeniu objawów zaburzeń żołądkowo-jelitowych oraz stanów skurczowych obejmujących przewód pokarmowy. Rozmaryn działa nie tylko spazmolitycznie (rozkurczająco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego), lecz również rozkurcza drogi żółciowe i usprawnia przepływ żółci, a także pobudza wydzielanie soków trawiennych. W efekcie roślina na poprawia trawienie pokarmów i łagodzi objawy dyspeptyczne w postaci wzdęć, odbijania po posiłku, uczucia pełności i odczuwanego dyskomfortu w obrębie brzucha.

Rozmaryn lekarski na ból mięśni i stawów

Rozmaryn stosuje się również pomocniczo w łagodzeniu bólu mięśni i stawów, a także w niewielkich zaburzeniach krążenia obwodowego. Właściwości te wykorzystuje się w m.in. w maściach rozgrzewających na bazie ziół, które działają rozgrzewająco, przeciwzapalnie, przeciwbólowo i rozluźniająco na mięśnie. Aby złagodzić ból mięśni i stawów stosuje się również olejek rozmarynowy np. do masażu poszczególnych partii ciała.

Rozmaryn lekarski na drogi moczowe

Wyciągi i ekstrakty z rozmarynu znalazły zastosowanie w terapii infekcji dróg moczowych. Rozmaryn wspomaga funkcje wydalnicze nerek, działa rozkurczająco na mięśnie gładkie przewodu moczowego oraz zwiększa wydalanie moczu. Stosuje się go profilaktycznie oraz wspomagająco w kamicy nerkowej, a także w leczeniu łagodnych stanów zapalnych dróg moczowych.

Rozmaryn lekarski – jak dawkować?

Rozmaryn możemy stosować przede wszystkim w kuchni, zarówno świeże liście, jak i te suszone. Jego intensywny aromat doskonale wzbogaca smak potraw mięsnych i ryb, a także dań na bazie warzyw. Rozmaryn świetnie komponuje się również w owocami (np. brzoskwinie, gruszki, morele, maliny, śliwki), a jego świeże gałązki mogą wzbogacić również smak i wygląd różnych napojów i drinków.

Olejek rozmarynowy najlepiej wykorzystywać do inhalacji parowej lub przy użyciu specjalnych dyfuzorów aromaterapeutycznych. Rozcieńczony w oleju bazowym (np. olej makadamia, olej arganowy) może być stosowany miejscowo na skórę.

W celu złagodzenia dolegliwości żołądkowych możemy przygotować napar z rozmarynu. Wystarczy łyżeczkę suszonych liści rozmarynku (około 2 gramy) zalać 200 ml wrzącej wody i naparzać pod przykryciem przez 15-20 minut. Tak przygotowaną herbatę z rozmarynu można pić 2-3 razy dziennie po wystąpieniu objawów.

Z suszu można również przygotować kąpiel, która złagodzi ból mięśni i stawów oraz wesprze krążenie obwodowe. Około 50 gramów suszonych liści rozmarynu należy zalać wrzącą wodą i gotować przez 10 minut. Przecedzony odwar należy wlać do wanny z ciepłą wodą. Zaleca się wykonywanie 1 kąpieli na dobę, przebywając w wodzie przez 10-20 minut.

Leki i suplementy zawierające rozmaryn lekarski

Dzięki swoim właściwościom olejek i ekstrakty z rozmarynu znalazły zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym.

W aptece dostępne są suszone liście rozmarynu oraz herbaty ziołowe z ich dodatkiem, wspomagające trawienie i łagodzące objawy niestrawności. Ekstrakty z rozmarynu dodawane są również do suplementów diety wspomagających trawienie i prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego, wspierających pracę układu moczowego i stymulujących odporność – tabletek, kapsułek oraz płynów doustnych. Wreszcie dostępne są również leki z wyciągiem rozmarynu m.in. wspomagające czynność układu krążenia.

Rozmaryn lekarski w ciąży

Brak wystarczających danych na temat stosowania preparatów z rozmarynem lekarskim w okresie ciąży, dlatego odradza się stosowanie suplementów i innych wyrobów z rozmarynem u kobiet w ciąży i karmiących piersią. Z tego samego powodu odradza się stosowanie rozmarynu u dzieci poniżej 12. roku życia.

Rozmaryn stosowany w niewielkich ilościach jako przyprawa uznawany jest za bezpieczny.

Rozmaryn lekarski – przeciwwskazania i środki ostrożności

Przeciwwskazaniami do stosowania rozmarynu lekarskiego są:

• nadwrażliwość na liść rozmarynu;
• zapalenie dróg żółciowych;
• niedrożność dróg żółciowych;
• kamica żółciowa;
• choroby wątroby.

Kąpiele z dodatkiem rozmarynu nie są zalecane w przypadku otwartych ran, dużych uszkodzeń skóry bądź ostrych dermatoz. Przeciwwskazaniem są też: wysoka gorączka, ciężkie zakażenia, niewydolność krążenia lub poważne zaburzenia krążenia.

Rozmaryn lekarski – możliwe działania niepożądane

W niektórych przypadkach stosowanie rozmarynu może doprowadzić do wystąpienia alergii kontaktowej i astmy. Stosowany wewnętrznie w dużych ilościach może podrażnić błonę śluzową jamy ustnej, żołądka i jelit, prowadząc do wystąpienia nudności i wymiotów.

Rozmaryn lekarski – interakcje z lekami i innymi ziołami

Brak informacji dotyczących potencjalnych interakcji rozmarynu z innymi substancjami leczniczymi.

Rozmaryn lekarski w Ziołopedii – podsumowanie

W Polsce rozmaryn lekarski stosowany jest przede wszystkim jako aromatyczna przyprawa, lecz za sprawą licznych właściwości leczniczych stosuje się go również w medycynie. Preparaty z dodatkiem rozmarynu wspierają procesy trawienne, działają rozkurczająco i przeciwbólowo, a także przeciwzapalnie i przeciwdrobnoustrojowo. Pamiętajmy jednak, że jak każde inne zioło, również rozmaryn w nadmiarze może nam zaszkodzić. Wszelkie wątpliwości związane ze stosowaniem rozmarynu najlepiej omówić ze swoim lekarzem lub farmaceutą.

Autor