Na czym polega syndrom chorego budynku?

Syndrom chorego budynku (z ang. Sick Building Syndrome, SBS) to zjawisko coraz częściej opisywane w literaturze medycznej i branżowej. Dotyczy ono zarówno przestrzeni biurowych, jak i obiektów mieszkalnych czy użyteczności publicznej.

Polega na występowaniu u osób przebywających w danym budynku różnorodnych, często niespecyficznych dolegliwości zdrowotnych, które ustępują lub znacząco się zmniejszają po opuszczeniu tej przestrzeni. Problem nabiera znaczenia wraz ze wzrostem czasu spędzanego przez ludzi w pomieszczeniach zamkniętych. Szacuje się, że nawet 80-90 proc. życia toczy się wewnątrz budynków.

Czym jest syndrom chorego budynku?

Syndrom chorego budynku został zdefiniowany przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) w latach 80. XX wieku. Według tej definicji SBS występuje w sytuacji, gdy u co najmniej 20 proc. osób przebywających w danym budynku pojawiają się zbliżone objawy zdrowotne. Symptomów tych nie można jednoznacznie przypisać konkretnej chorobie, a wiążą się one z przebywaniem właśnie w tej przestrzeni.

Co istotne, syndrom chorego budynku nie jest chorobą samą w sobie, lecz zespołem objawów. Jego charakter polega na tym, że dolegliwości są ściśle związane z warunkami środowiskowymi danego obiektu. W przeciwieństwie do tzw. building-related illnesses (BRI), czyli chorób wywołanych przez konkretne czynniki (np. legionellozę spowodowaną przez bakterie w instalacji wodnej), SBS ma charakter niespecyficzny i trudniejszy do uchwycenia.

Objawy syndromu chorego budynku

Spektrum objawów SBS jest szerokie, a ich nasilenie zależy zarówno od indywidualnej wrażliwości, jak i od jakości środowiska wewnętrznego. Najczęściej występują:

1. Objawy ze strony układu oddechowego i błon śluzowych:

• uczucie suchości w gardle, nosie i oczach,
• kaszel, chrypka, kichanie,
• podrażnienie spojówek, pieczenie oczu, łzawienie.

2. Objawy ogólne:

• bóle i zawroty głowy,
• trudności z koncentracją, zmęczenie,
• senność w ciągu dnia, spadek efektywności pracy.

3. Objawy skórne:

• przesuszenie skóry, 
• świąd,
• wysypka.

4. Dolegliwości psychiczne:

• pogorszenie nastroju, 
• rozdrażnienie, 
• poczucie dyskomfortu.

Charakterystyczne jest to, że symptomy ustępują lub znacząco się zmniejszają po opuszczeniu danego budynku, np. po wyjściu z pracy do domu czy podczas urlopu.

Przyczyny syndromu chorego budynku

Przyczyny SBS są złożone i wynikają z kombinacji czynników fizycznych, chemicznych, biologicznych oraz organizacyjnych, które wpływają na ludzki organizm. Część z nich łatwo wskazać i wyeliminować, inne są trudne w identyfikacji i wymagają wysokich nakładów na usunięcie z przestrzeni budynku.

1. Czynniki fizyczne

Możemy do nich zaliczyć niewłaściwą wentylację, która jest jedną z najczęściej występujących przyczyn SBS. Niewystarczająca wymiana powietrza powoduje kumulację zanieczyszczeń, dwutlenku węgla i wilgoci. Niekorzystna dla człowieka jest też niewłaściwa temperatura. Zbyt wysoka lub zbyt niska powoduje dyskomfort cieplny, a to sprzyja obniżeniu wydajności i pojawianiu się dolegliwości.

Duże znaczenie ma również wilgotność powietrza. Suche powietrze wysusza błony śluzowe, a nadmierna wilgoć sprzyja rozwojowi grzybów i pleśni.

Zbyt intensywne światło lub brak światła dziennego mogą nasilać bóle głowy i zmęczenie.

Na nasz organizm wpływają również dźwięki. Nie tylko przebywanie w hałasie sprawi, że pogorszy się nasze samopoczucie i stan zdrowia. Wystarczą długotrwałe, monotonne dźwięki o określonej głośności i częstotliwości, często ledwo słyszalne, na które początkowo nie zwracamy większej uwagi.

2. Czynniki chemiczne

Aby być narażonym na oddziaływanie czynników chemicznych, nie musimy pracować w zakładzie przemysłowym. Lotne związki organiczne uwalniają się z mebli, wykładzin, farb i klejów. W biurach mamy do czynienia z oparami środków czystości czy tonerów drukarek lub kserokopiarek. Wszędzie możemy być narażeni na tlenek węgla, ozon, formaldehyd i inne zanieczyszczenia powietrza.

3. Czynniki biologiczne

Do tych czynników możemy zaliczyć drobnoustroje rozwijające się w systemach klimatyzacyjnych, pleśnie i grzyby w wilgotnych zakamarkach oraz roztocza i alergeny kurzu.

4. Czynniki psychologiczne i organizacyjne

Syndrom chorego budynku może być również spowodowany takimi czynnikami, jak: stres związany z pracą, monotonia, brak przerw, zbyt duże zagęszczenie pracowników w biurze typu open space, niska kontrola pracownika nad środowiskiem pracy (np. brak możliwości otwarcia okna).

Jak zapobiegać syndromowi chorego budynku?

Zapobieganie SBS wymaga kompleksowego podejścia, które obejmuje zarówno działania techniczne, jak i organizacyjne. Czasami wystarczą tylko niewielkie zmiany, aby ograniczyć negatywne czynniki. W wielu przypadkach konieczne jest jednak przeprowadzenie gruntownych remontów i modernizacji, aby zmienić sposób funkcjonowania obiektu.

Podstawowym sposobem przeciwdziałania jest zapewnienie odpowiedniej wymiany powietrza. Zgodnie z normami, na jedną osobę powinno przypadać co najmniej 20-30 metrów sześciennych świeżego powietrza na godzinę. W praktyce oznacza to:

• regularne przeglądy i czyszczenie instalacji wentylacyjnych,
• stosowanie filtrów wysokiej jakości,
• w miarę możliwości korzystanie z naturalnej wentylacji poprzez otwieranie okien.

Optymalne warunki to temperatura w granicach od 20 do 24 stopni Celsjusza oraz wilgotność względna na poziomie 40-60 proc. Warto stosować nawilżacze powietrza zimą i osuszacze w przypadku nadmiernej wilgoci.

Ważne jest również ograniczenie źródeł zanieczyszczeń poprzez wybór mebli i materiałów wykończeniowych o niskiej emisji lotnych związków organicznych, unikanie nadmiernej ilości dywanów i wykładzin, które gromadzą kurz, stosowanie bezpiecznych środków czystości, wydzielenie osobnych pomieszczeń na drukarki, kopiarki i inne urządzenia emitujące dźwięki, zapachy i substancje, które mogą być niebezpieczne dla otoczenia.

Powierzchnie muszą być systematyczne sprzątane z użyciem odkurzaczy z filtrami HEPA. W newralgicznych miejscach, takich jak łazienki, toalety, szatnie, kuchnie itp. należy regularnie usuwać kurz oraz kontrolować wilgoć.

Znaczenie będzie miała również poprawa ergonomii i organizacji pracy. Konieczne jest wprowadzanie przerw w pracy przy komputerze, zapewnienie dostępu do naturalnego światła dziennego, umożliwienie pracownikom kontroli nad temperaturą czy oświetleniem stanowiska.

Świadomość problemu wśród pracowników i administratorów budynków jest kluczowa. Warto prowadzić regularne badania jakości powietrza i ankiety dotyczące samopoczucia użytkowników. Czasem jednak jedynym rozwiązaniem jest zmiana miejsca pracy na lepiej zaprojektowane i zdrowsze biuro. Sprawdź aktualne oferty lokali biurowych na wynajem.

Syndrom chorego budynku a zdrowie publiczne

Choć SBS nie jest klasyfikowany jako choroba w sensie medycznym, ma istotne znaczenie dla zdrowia publicznego i efektywności pracy. Przewlekłe objawy mogą prowadzić do obniżenia wydajności, zwiększonej absencji i kosztów związanych z opieką zdrowotną. W krajach wysoko rozwiniętych problem ten dotyczy milionów osób, a koszty ekonomiczne z nim związane są trudne do oszacowania.

Zapobieganie SBS wymaga przede wszystkim dbałości o właściwą wentylację, utrzymanie optymalnej temperatury i wilgotności, redukcję źródeł zanieczyszczeń oraz edukację użytkowników budynków. W dobie, gdy większość życia spędzamy wewnątrz pomieszczeń, troska o zdrowe środowisko pracy i mieszkania staje się kluczowym elementem profilaktyki zdrowotnej i komfortu życia.