Leki nootropowe (nootropy) — jak działają i w jakim celu się je stosuje?

Czym są leki nootropowe i w jakim celu się je stosuje?

Leki nootropowe (nootropy) lub inaczej leki prokognitywne stosowane są w leczeniu zaburzeń poznawczych u pacjentów z chorobą Alzheimera, demencją, schizofrenią, ADHD, po udarze czy z deficytami pamięci związanymi ze starzeniem się. Są to leki wspomagające pracę mózgu. Leki nootropowe stanowią zróżnicowaną grupę związków, a ich wspólną cechą jest to, że aktywują funkcje poznawcze. 

Zaburzenia poznawcze obejmują utratę lub pogorszenie zdolności do przetwarzania informacji, korzystania z wiedzy, pamięci, uwagi i funkcji motorycznych.

Jak działają leki nootropowe?

Leki nootropowe poprawiają zaopatrywanie mózgu w glukozę i tlen oraz chronią tkankę nerwową przed niedotlenieniem i substancjami toksycznymi. Mają pozytywny wpływ na syntezę białek, kwasów nukleinowych oraz fosfolipidów budujących błony komórkowe neuronów. Dodatkowo niektóre leki nootropowe mają zdolność do eliminacji wolnych rodników. Niektóre nootropy mają działanie przeciwzakrzepowe i poprawiają plastyczność krwinek czerwonych, poprawiając tym samym krążenie mózgowe. 

Efekty działania leków nootropowych są zauważalne dopiero po dłuższym okresie stosowania. Czas ten niezbędny jest, aby metabolizm mózgu się zmienił. Rezultaty nie będą widoczne natychmiast po podaniu pojedynczej dawki.

Nootropy mogą mieć działanie: 

• psychostymulujące, czyli poprawiać zdolności intelektualne i motoryczne oraz zmniejszać uczucie apatii;
• antyasteniczne, czyli zmniejszające fizyczne i psychiczne zmęczenie oraz osłabienie;
• adaptogenne, czyli zwiększające tolerancję na niekorzystne czynniki środowiskowe;
• anksjolityczne, czyli zmniejszające niepokój i lęk;
• zmniejszające skutki niedotlenienia;
• neuroprotekcyjne;
• poprawiające krążenie mózgowe;
• poprawiające przesyłanie informacji pomiędzy półkulami mózgu.

Nootropy są przeciwwskazane w przypadku nadwrażliwości, ciąży i karmienia piersią.

Jaki rodzaje leków nootropowych są dostępne?

Do najczęściej stosowanych leków nootropowych na receptę należą piracetam, winpocetyna, memantyna i donepezil.

Dostępność leków w aptekach w Twojej okolicy możesz sprawdzić w serwisie KtoMaLek.pl.

Piracetam

Wskazaniem do jego stosowania są m. in. zaburzenia procesów poznawczych, zawroty głowy oraz dysleksja. 

Lek może nasilać działanie hormonów tarczycy. 

Do najczęstszych działań niepożądanych należą mimowolne ruchy mięśni, wzrost masy ciała, senność i uczucie zmęczenia. 

Winpocetyna

Wskazaniem do stosowania winpocetyny są zaburzenia krążenia mózgowego, stany po udarze niedokrwiennym i otępienie naczyniopochodne. 

Podczas przyjmowania winpocetyny należy zachować ostrożność jeśli pacjent jednocześnie przyjmuje leki hipotensyjne, przeciwzakrzepowe lub działające na ośrodkowy układ nerwowy. 

Do niezbyt często występujących działań niepożądanych zaliczamy zaburzenia snu, bóle i zawroty głowy, osłabienie, zmiany ciśnienia tętniczego oraz zaburzenia rytmu serca. 

Memantyna

Wskazaniem do stosowania leku jest choroba Alzheimera o umiarkowanym lub ciężkim nasileniu. 

Leku nie powinno się przyjmować jednocześnie z amantadyną, ketaminą lub dekstrometorfanem. Jednoczesne stosowanie memantyny i nikotyny zwiększa stężenie obu substancji w osoczu. Memantyna może obniżać stężenie hydrochlorotiazydu w osoczu. 

Najczęściej występujące działania niepożądane to bóle i zawroty głowy, senność, zaparcia, wymioty i nadciśnienie. 

Donepezil

Wskazaniem do stosowania jest choroba Alzheimera o łagodnym lub średnim nasileniu. 

Fluoksetyna, karbamazepina, erytromycyna i alkohol hamują metabolizm donepezilu. Należy zachować szczególną ostrożność podczas ich jednoczesnego stosowa. 

Do najczęstszych działań niepożądanych należą biegunka, wymioty, bóle i zawroty głowy, bezsenność, zmęczenie, pobudzenie i agresja. 

Pozostałe substancje

Inne substancje nootropowe to m.in. cerebrolizyna, metylofenidat, modafinil, cytykolina. Krótkotrwałe działanie nootropowe mają także popularne używki takie jak nikotyna, kofeina oraz amfetamina. 

Leki nootropowe bez recepty występują w postaci preparatów ziołowych zawierających miłorząb japoński. 

Leki nootropowe — podsumowanie

Leki nootropowe charakteryzują się rzadkim występowaniem działań niepożądanych i z reguły nie powodują pobudzenia, niepokoju czy rozwoju uzależnienia; są dobrze tolerowane przez pacjentów. Pomagają choremu jak najdłużej zachować normalne funkcjonowanie.

Bibliografia

1. Froestl, W., Muhs, A., & Pfeifer, A. (2012). Cognitive enhancers (nootropics). Part 1: drugs interacting with receptors. Journal of Alzheimer's disease : JAD, 32(4), 793–887.
2. Malík, M., & Tlustoš, P. (2022). Nootropics as Cognitive Enhancers: Types, Dosage and Side Effects of Smart Drugs. Nutrients, 14(16), 3367. 
3. Voronina, T.A. (2023). Cognitive Impairment and Nootropic Drugs: Mechanism of Action and Spectrum of Effects. Neurochem. J. 17, 180–188.
4. Piracetam. Substancje od A do Z. Medycyna Praktyczna dla Pacjentów. https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=664 (Dostęp: 1.02.2024)
5. Winpocetyna. Substancje od A do Z. Medycyna Praktyczna dla Pacjentów. https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=845 (Dostęp: 1.02.2024)
6. Selegilina. Substancje od A do Z. Medycyna Praktyczna dla Pacjentów. https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=716 (Dostęp: 1.02.2024)
7. Memantyna (chlorowodorek memantyny). Substancje od A do Z. Medycyna Praktyczna dla Pacjentów. https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=1759 (Dostęp: 1.02.2024)
8. Donepezil. Substancje od A do Z. Medycyna Praktyczna dla Pacjentów. https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=249 (Dostęp: 1.02.2024)

Autor