Rutwica lekarska — właściwości, lecznicze, działanie, zastosowanie

Rutwica lekarska — właściwości

Rutwica lekarska to roślina o licznych właściwościach leczniczych i kosmetycznych. Co więcej, może być ona wykorzystywana w gastronomii, czy też być uprawiana w celach ozdobnych. W południowo-wschodniej Europie nadziemne części rutwicy groniastej były wykorzystywane w tradycyjnej medycynie jako środek przeciwgorączkowy, przeciwzapalny, zwalczający choroby na tle pasożytniczym oraz w leczeniu cukrzycy typu 2. Dodatkowo roślinie przypisuje się właściwości moczopędne i obniżające poziom cukru we krwi. Dawniej ziele rutwicy stosowano także w celu zwiększenia laktacji. 

Rutwica lekarska — jak wygląda i skąd pochodzi?

Rutwica lekarska (łac. Galega officinalis) należy do rodziny bobowatych (łac. Fabaceae). Roślina ta powszechnie znana jest jako ruta kozia czy kozie ziele, ale również nazywa się ją francuskim bzem. Jest rodzimą rośliną występującą w południowo-wschodniej Europie, na Bliskim Wschodzie i w zachodniej Azji. Rośnie dziko na wilgotnych i nisko położonych terenach. Ze względu na właściwości lecznicze oraz pastewne, liczne odmiany rutwicy lekarskiej uprawia się wielu krajach na całym świecie. W Polsce rutwica groniasta objęta jest ochroną prawną. 

Rutwica lekarska jest byliną mogącą osiągnąć nawet metr wysokości, a jej łodyga wykształca nieparzysto pierzaste listki. Rutwica lekarska kwitnie od lipca do sierpnia. Jej kwiaty mają jasnoniebieską barwę i zebrane są  w wielokwiatowe grona. Jak w przypadku wszystkich roślin z rodziny bobowatych, owocem rutwicy lekarskiej jest strąk.

Rutwica lekarska — działanie, wskazania do stosowania

Surowcem zielarskim wykorzystywanym w celach medycznych jest ziele rutwicy (łac. Galegae herba). Górne części pędów zbiera w okresie kwitnienia, następnie suszy w warunkach naturalnych lub w suszarniach, w których temperatura suszenia nie przekracza 45 stopni Celcjusza. 

Rutwica lekarska to roślina bogata w związki chemiczne, zaliczane do pochodnych guanidyny, np. galeginę. Oprócz tego roślina zawiera także flawonoidy (galuteolina) czy mikroelementy, np. chrom, a także garbniki oraz saponozydy. 

Ze względu na obecność galeginy oraz chromu, ziele rutwicy groniastej powoduje obniżenie poziomu cukru we krwi, co jest korzystnym działaniem w przypadku osób chorujących na cukrzycę nieinsulinozależną (typu 2). Oprócz hipoglikemizującego działania składniki zawarte w rutwicy lekarskiej oddziałują także na korę nadnerczy oraz na przewód pokarmowy, regulując ich funkcjonowanie.

Rutwica lekarska w cukrzycy typu 2 

Rutwica lekarska wykazuje właściwości obniżające poziom glukozy we krwi — jest to najlepiej przebadane działanie lecznicze rośliny. Galegae herba jest bogatym źródłem pochodnych guanidyny odpowiedzialnych za hipoglikemizujące działanie, przez co substancje te stały się prekursorem do syntezy leku przeciwcukrzycowego, będącego jednym z najczęściej stosowanych preparatów w leczeniu insulinooporności i cukrzycy typu 2 – metforminy. Liczne badania wykazały skuteczność rutwicy lekarskiej w obniżaniu poziomu glukozy we krwi u osób chorych na cukrzycę typu 2, a także pozytywny wpływ na redukcję masy ciała.

Oprócz działania obniżającego stężenie glukozy we krwi rutwica groniasta może również działać ochronnie na komórki beta trzustki, które odpowiedzialne są za produkcję insuliny.

Prawdopodobnie ziele rutwicy lekarskiej odpowiada także za spowalnianie procesu wchłaniania cukrów z przewodu pokarmowego, dzięki czemu nie dochodzi do gwałtownych wahań stężenia glukozy we krwi. Powoduje także wzrost insulinowrażliwości komórek. 

Rutwica lekarska w leczeniu stanów zapalnych skóry

Płynne preparaty z ziela rutwicy lekarskiej sprawdzą się także w stanach zapalnych skóry. Dzięki obecności związków o działaniu antyoksydacyjnym i antybakteryjnym (saponozydy i flawonoidy), ziele rutwicy lekarskiej można z powodzeniem stosować w różnego rodzaju podrażnieniach skóry. Surowiec działa łagodząco na zmiany chorobowe występujące na skórze.

Co więcej, rutwicę lekarską warto dodać do kąpieli nie tylko w celach leczniczych, ale również w celach pielęgnacyjnych.  

Rutwica lekarska na problemy dróg moczowych 

Rutwica lekarska sprawdzi się także jako łagodny środek o działający moczopędnym. Picie naparów z ziela rutwicy prowadzi do zwiększonej produkcji moczu, dzięki czemu zmniejsza się ilość nagromadzonym płynów w organizmie. Ma to korzystne w przypadku przeciwdziałania obrzękom, a także pomaga w szybszym usunięciu zbędnych metabolitów z organizmu.

Rutwica lekarska — jak dawkować?

Rutwica lekarska jest dostępna na rynku głównie w postaci suszonego ziela, które można wykorzystywać do przygotowywania naparów lub do kąpieli. 

Aby przygotować napar z ziela rutwicy lekarskiej, należy zalać 1 do 2 łyżeczek surowca 250 ml wrzątku. Po zalaniu ziół całość należy zaparzać pod przykryciem przez około 15 minut i następnie odcedzić. 

Leki i suplementy zawierające rutwicę lekarską

Suszone ziele rutwicy lekarskiej wchodzi w skład mieszanek ziołowych stosowanych wspomagająco w leczeniu cukrzycy typu 2. Co więcej, wyciąg z rutwicy lekarskiej jest również składnikiem płynów i granulatu o działaniu obniżającym stężenie cukru we krwi, a także można go spotkać w tabletkach stosowanych w celu redukcji masy ciała.

Rutwica lekarska w ciąży i podczas laktacji

Nie należy stosować rutwicy lekarskiej w ciąży ze względu na brak informacji dotyczących bezpieczeństwa w tej grupie pacjentek.

W tradycyjnej medycynie ludowej ziele rutwicy było stosowane przez kobiety karmiące, które borykały się z problemami związanymi ze zbyt małą ilością pokarmu. Z racji tego, że substancje czynne zawarte w roślinie mogą przenikać do mleka, nie zaleca się jej stosowania w zaburzeniach laktacji. 

Rutwica lekarska — przeciwwskazania i środki ostrożności

Nie należy stosować rutwicy lekarskiej w przypadku uczulenia na rośliny z rodziny bobowatych. Należy również zachować ostrożność w przypadku problemów z układem krzepnięcia krwi lub w przypadku stosowania leków o działaniu przeciwpłytkowym (aspiryna, klopidogrel) czy przeciwzakrzepowym (heparyna, warfaryna) ze względu na możliwość wystąpienia niekorzystnych interakcji. 

Zachować ostrożność powinny również osoby z niekontrolowaną cukrzycą, a także pacjenci przyjmujący leki na cukrzycę — w obu przypadkach może dojść do niebezpiecznej dla zdrowia hipoglikemii.

Rutwica lekarska — możliwe działania niepożądane

W trakcie stosowania ziela rutwicy lekarskiej można zaobserwować niewiele działań niepożądanych. Najczęściej są to bóle głowy, uczucie osłabienia, drżenie mięśni, czy dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Objawy te mogą być związane ze zbyt niskim poziomem cukru we krwi. 

Dodatkowo ze względu na zdolność do hamowania agregacji płytek krwi, po zastosowaniu rutwicy lekarskiej może wystąpić zwiększone ryzyko krwawienia oraz siniaków.

Rutwica lekarska — interakcje z lekami i innymi ziołami

Ze względu na właściwości hipoglikemizujące rutwica lekarska stosowana równocześnie z innymi lekami obniżającymi poziom cukru we krwi może przyczynić się do nadmiernego działania hipoglikemizującego. 

Rutwica lekarska wykazuje także właściwości antyagregacyjne, co wiąże się z działaniem rozrzedzającym krew. Dlatego też nie zaleca się stosowania koziego ziela przed zabiegami chirurgicznymi lub stomatologicznymi, ze względu na ryzyko nadmiernego krwawienia. Co więcej, rutwica lekarska stosowana równocześnie z lekami o  działaniu przeciwzakrzepowym może nasilić ich działanie.

Rutwica lekarska w Ziołopedii — podsumowanie

Ziele rutwicy lekarskiej, nazywanej również kozim zielem, najczęściej występuje w postaci suszu, z którego można przygotować napar stosowany wewnętrznie lub dodawany do kąpieli leczniczych. Składniki zawarte w tej roślinie wykazują działanie hipoglikemizujące, dzięki czemu roślina ta może być stosowana pomocniczo w leczeniu cukrzycy typu II. Warto jednak pamiętać, że podczas stosowania rutwicy lekarskiej ostrożność powinny zachować osoby borykające się z problemami układu krzepnięcia lub przyjmujące leki bezpośrednio wpływające na krzepliwość krwi.

Bibliografia

1. Matławska I. Farmakognozja. Wydawnictwo: Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2008. https://wydawnictwo.up.lublin.pl/files/wydawnictwo/2019/ksiazki/e_ksiazka/wspolczesne_badania....pdf (dostęp 7.08.2024)
2. A. Karakas i in. "Cytotoxic, anti-inflammatory and antioxidant activities of four different extracts of Galega officinalis L (Goat’s rue)". Tropical Journal of Pharmaceutical Research April 2016; 15 (4): 751-757. https://www.bioline.org.br/pdf?pr16100 (dostęp 7.08.2024)
3. Goat's Rue. https://www.drugs.com/npp/goat-s-rue.html (dostęp 7.08.2024)
4. Goat'S Rue - Uses, Side Effects, and More. https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-160/goats-rue (dostęp 7.08.2024)
5. Goat's Rue. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK501817/ (dostęp 7.08.2024)
6. Jambor J. "Rutwica lekarska (Galega officinalis)". https://www.kierunekfarmacja.pl/artykul,18555,rutwica-lekarska-galega-officinalis.html (dostęp 7.08.2024)
7. Herba Galegae – ziele rutwicy jako lactagoga. https://rozanski.li/808/herba-galegae-ziele-rutwicy-jako-lactagoga (dostęp 7.08.2024)
8. Carrek N.L., Mand M., Williams I.H. "Goat's rue". https://www.researchgate.net/publication/277616738_Goat%27s_rue (dostęp 7.08.2024)
9. Terlecka P., Iwaniuk P. Terlecki T. "Rutwica lekarska (Galega officinalis L.) i jej właściwości hipoglikemizujące". https://ppm.umlub.pl/info/article/UMLea3a7db1d2694310b680185773da0191/ (dostęp 7.08.2024)
10. "Glikokininy w leczeniu cukrzycy i trochę o jęczmieniu Hordeum". https://rozanski.li/1482/glikokininy-w-leczeniu-cukrzycy-i-troche-o-jeczmieniu-hordeum/ (dostęp 7.08.2024)

Autor