Rdest wężownik — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Rdest wężownik — właściwości

Rdest wężownik (łac. Bistorta officinalis lub Polygonum bistorta)  zaliczany jest do roślin z rodziny rdestowatych (łac. Polygonaceae). 

Kłącze rdestu wężownika od wielu lat jest surowcem stosowanym w farmacji i kosmetyce ze względu na swoje właściwości ściągające, które wynikają z wysokiej zawartości garbników. Dzięki wspomnianym garbnikom w postaci galotanoidów czy garbników katechinowych, ale także kwasów fenolowych: galusowego i elagowego oraz dużej zawartości skrobi (20%) roślina ma właściwości antyseptyczne, hemostatyczne, przeciwzapalne oraz przeciwbiegunkowe.

Oprócz wykorzystywania leczniczych właściwości rdestu wężownika był on także stosowany głównie ze względu na swoje właściwości barwiarskie, a konkretnie zdolność do barwienia na żółto, co miało zastosowanie m.in. w farbowaniu wełny.

Liście rdestu wężownika, które nadają się do spożycia, można wykorzystać do różnego rodzaju sałatek. Dzięki wysokiej zawartości związków o działaniu przeciwutleniającym będą wpływać pozytywnie na układ immunologiczny.

Rdest wężownik — jak wygląda i skąd pochodzi?

Rdest wężownik to pochodząca z Azji oraz południowej Europy wieloletnia roślina. W Polsce jest byliną pospolicie rosnącą na wilgotnych glebach, takich jak torfiaste łąki, brzegi zbiorników wodnych czy obszary bagienne. Stąd jego potoczna nazwa „bagienne ziele”. 

Rdest może osiągać nawet 1 metra wysokości dzięki swojej silnej i sztywnej łodydze, której koniec zdobi kwiatostan w kształcie kłosa. Kwiaty w kwiatostanie są koloru różowego, do tego są drobne i gęste, kwitną między lipcem a sierpniem. Liście rdestu wężownika u dołu rośliny są koloru niebiesko-zielonego o lancetowatym kształcie. Surowcem tej rośliny jest kłącze, które może przyjmować barwy od ciemnobrązowego do nawet czarnego. Kłącza rdestu wężownika są grube, poplątane i przypominają kształtem pełzającego węża. Po zebraniu i wysuszeniu kłącza powinny być ciemnobrunatne z zewnątrz i różowe z białymi kropkami na przełomie.

Rdest wężownik — działanie, wskazania do stosowania

Stosowanie kłącza rdestu wężownika skutecznie może pomóc w tamowaniu krwawień wewnętrznych z drobnych naczyń krwionośnych. Roślina ta może być też z powodzeniem stosowana w nieżytach żołądka oraz stanach zapalnych jelit.  Zewnętrznie rdest wężownik jest używany w postaci płukanki do gardła i jamy ustnej, a także w celu przemywania trudno gojących się ran, owrzodzeń czy oparzeń.

Rdest wężownik w dolegliwościach przewodu pokarmowego  

Rdest wężownik stosowany wewnętrznie sprawdzi się jako środek pomocniczy w łagodzeniu dolegliwości występujących w nieżytach żołądka, zapaleniach jelita cienkiego, nieżycie odbytnicy oraz wielu innych schorzeniach układu pokarmowego. Rdest wężownik może także okazać się skutecznym remedium w przypadku wystąpienia biegunki. Dzięki wysokiej zawartości tanin, które działają na patogenne drobnoustroje oraz obecność ściągających garbników, roślina działa przeciwskurczowo i pomaga złagodzić ból brzucha, co w efekcie przekłada się na łagodzenie dolegliwości związanych z biegunką. 

Rdest wężownik w problemach dermatologicznych

Zewnętrznie rdest wężownik jest składnikiem płynów używanych do płukania jamy ustnej i gardła, a także w przemywaniu trudno gojących się ran, owrzodzeń oraz przy oparzeniach skóry.

Ze względu na specyficzny skład substancji aktywnych rdest wężownik będzie działał łagodząco oraz przyspieszał gojenie się ran. Rdest wężownik może okazać się także pomocny w leczeniu trądziku pospolitego czy zakażeniach wirusem Herpes, ponieważ działa tonizująco na skórę, zmniejsza zmiany skórne oraz aktywność nadreaktywnych gruczołów łojowych. 

U osób wykazujących nadmierną potliwość mogą okazać się pomocne kąpiele z dodatkiem odwaru z suszonego kłącza rdestu wężownika, które to poprzez działanie ściągające pozytywnie wpłyną na nadreaktywność gruczołów potowych.

Rdest wężownik na hemoroidy 

Dzięki obecności kwasów fenolowych oraz dużej zawartości garbników i skrobi rdest wężownik sprawdzi się w przypadku hemoroidów. Pomocne są tutaj jego właściwości antyseptyczne, hemostatyczne oraz przeciwzapalne. W leczeniu hemoroidów rdest wężownik stosuje się w postaci roztworu do przemywań czy nasiadówek.

Rdest wężownik — jak dawkować?

Z kłącza rdestu wężownika najlepiej przygotować odwar, który można stosować zarówno doustnie, jak i zewnętrznie. Kłącze rdestu należy zalać zimną wodą, a następnie ogrzewać pod przykryciem tak, by doprowadzić do wrzenia i gotować przez około 25-30 minut. Następnie całość należy przecedzić i tak sporządzony odwar jest gotowy do spożycia.

Odwar stosowany doustnie jednorazowo można przygotować z 1-3 gramów surowca, natomiast jeśli chcemy odwar z kłącza rdestu stosować zewnętrznie, należy w tym celu przygotować roztwór o stężeniu 10%.

Z kłącza rdestu wężownika można także przygotować nalewkę. W tym celu  należy 1 część kłącza wężownika zalać 5 częściami spirytusu 60%, po czym całość odstawić w ciemne miejsce na około dwa tygodnie, a następnie po tym czasie odcedzić i przelać uzyskaną mieszaninę do ciemnej butelki. Po rozcieńczeniu wodą nalewka nadaje się przemywania zmienionej chorobowo skóry.

Leki i suplementy zawierające rdest wężownik

W przemyśle farmaceutycznym rdest wężownik najczęściej występuje w postaci przetworów (suszu/proszku) z surowca, którym jest rozdrobnione kłącze, ale może występować także jako składnik gotowych mieszanek ziołowych. 

Kłącza rdestu wężownika zbiera się jesienią i suszy w naturalnych warunkach w cieniu oraz w przewiewie. Surowiec w smaku jest silnie ściągający i cierpki. W takiej właśnie formie rdest wężownik wykorzystywany jest do przygotowywania domowych naparów, odwarów, płukanek czy kąpieli. 

Warto także wiedzieć, że przetwory rdestu wężownika (szczególnie ekstrakty) wchodzą w skład maści końskiej, którą stosuje się w przypadku bólów mięśniowo-stawowych czy reumatycznych.

Rdest wężownik w ciąży

Ze względu na brak odpowiednich badań w kierunku bezpieczeństwa stosowania rdestu wężownika przez kobiety ciężarne oraz karmiące, nie zaleca się stosowania rośliny u tych pacjentek.

Rdest wężownik — przeciwwskazania i środki ostrożności

Rdest wężownik zawiera wysoką zawartość garbników, które mogą upośledzać wchłanianie substancji ze światła przewodu pokarmowego, w tym leków. Dodatkowo rdestu wężownika nie należy stosować przez dłuższy czas, ponieważ powoduje to upośledzenie wchłaniania pokarmu z jelit. Należy też zachować ostrożność, a najlepiej nie stosować tej rośliny wtedy, gdy przyczyna dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego nie jest znana.

Rdest wężownik — możliwe działania niepożądane

Stosowanie rdestu wężownika, w szczególności długotrwałe, może wiązać się z możliwością wystąpienia działań niepożądanych ze strony układu pokarmowego takich, jak: bóle brzucha, nudności, wymioty czy zaparcia. Skutki uboczne, które mogą wystąpić w przypadku stosowania tej rośliny, mogą także dotyczyć skóry, prowadząc do różnego rodzaju podrażnień. 

Rdest wężownik — interakcje z lekami i innymi ziołami

Aktualna wiedza fitoterapeutyczna dotycząca właściwości leczniczych rdestu wężownika opiera się głównie na doniesieniach medycyny tradycyjnej. Niestety nie ma nowych oraz dobrych jakościowo badań naukowych na jego temat. Taka sytuacja powoduje, że niemożliwe jest określenie wiarygodnych wytycznych dotyczących stosowania rdestu wężownika. 

Jednakże, jeśli stosuje się przetwory z tej rośliny, to nie powinno się stosować innych surowców roślinnych, które także są bogate w garbniki. Nie zwiększy to skuteczności terapeutycznej, a jedynie zwiększy ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. 

Ze względu na wcześniej wspomniane prawdopodobne upośledzenie wchłaniania, należy zachować kilkugodzinny odstęp między stosowaniem produktów zawierających ziele wężownika a czasem podawania jakichkolwiek innych produktów leczniczych.

Rdest wężownik w Ziołopedii — podsumowanie

Rdest wężownik, nazywany również bagiennym zielem, występuje na rynku farmaceutycznym w postaci suszonego, rozdrobnionego kłącza, ale także jego przetwory można znaleźć w mieszankach ziołowych czy maściach. 

Dzięki substancjom czynnym zawartym w kłączu rdestu wężownika roślina wykazuje właściwości ściągające, przeciwkrwotoczne, przeciwbiegunkowe, przeciwdrobnoustrojowe i przeciwzapalne. Rdest wężownik może być stosowany w chorobach przewodu pokarmowego czy pomocniczo w dolegliwościach skórnych.

Bibliografia

1. Rdest wężownik Polygonum bistorta (L.) Samp. (Polygonaceae). Instytut Nauk Biologicznych. https://www.umcs.pl/pl/rdest-wezownik,22731.htm (dostęp 17.06.2024 r.)
2. Polygonum bistorta - L. Plants For a Future.  https://pfaf.org/user/Plant.aspx?LatinName=Polygonum+bistorta (dostęp 17.06.2024 r.)
3. Bistort - Uses, Side Effects, and More. WebMD.  https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-75/bistort (dostęp 17.06.2024 r.)
4. Deepak K. M., Deepmala J. Sangeeta S. "Polygonum bistorta and its Medicinal Properties". LAMBERT Academic Publishing. https://www.researchgate.net/publication/261296836 (dostęp 17.06.2024 r.)
5. Matławska I.: Farmakognozja : podręcznik dla studentów farmacji. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego 2008.
6. Seimandi G., Álvarez N., Stegmayer M. I., Fernández L., Ruiz V., Favaro M. A., Derita M. "An Update on Phytochemicals and Pharmacological Activities of the Genus Persicaria and Polygonum". Molecules. 2021 Oct; 26(19): 5956. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8512787/ (dostęp 17.06.2024 r.)

Autor