Naparstnica wełnista — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Naparstnica wełnista — właściwości

Naparstnica wełnista jest rośliną, o której pierwsze wzmianki pojawiły się już w średniowieczu. Opisywana była wtedy jako roślina o właściwościach trujących. Dopiero w ubiegłym stuleciu dostrzeżono jej potencjał leczniczy, jednak między dawką terapeutyczną związków zawartych w liściu naparstnicy, a dawką toksyczną, różnica jest niewielka. 

Wyciągi z liścia naparstnicy wełnistej są źródłem wielu substancji aktywnych. Naparstnica charakteryzuje się występowaniem dużej zawartości glikozydów kardenolidowych, m.in. digoksyny, acetylodigoksyny, gitoksyny, acetylogitoksyny oraz lanatozydu C. Zawiera też niewielkie ilości flawonoidów i saponin. To głównie digoksynę wykorzystuje się współczesne w lecznictwie.

Liść naparstnicy wełnistej wykazuje wielokierunkowe działanie na mięsień sercowy. Mówi się o jego działaniu:

• chronotropowym ujemnym, czyli zmniejszającym częstotliwość skurczów serca, 
• inotropowym dodatnim, czyli zwiększającym siłę skurczu mięśnia sercowego,
• batmotropowym dodatnim, czyli zwiększającym próg pobudliwości komórek serca, 
• dromotropowym ujemnym, związanym ze zmniejszeniem przewodzenia impulsów w mięśniu sercowym. 

Naparstnica wełnista — jak wygląda i skąd pochodzi?

Naparstnica wełnista (łac. Digitalis lanata) jest dwuletnią byliną, należącą do rodziny babkowatych (łac. Plantaginaceae). Roślina jest uprawiana w Europie i Turcji, ze względu na swoje właściwości lecznicze, ale rośnie także na dzikich terenach. Roślina dorasta do 100 centymetrów wysokości. W pierwszym roku z ziemi wyrasta jedynie różyczka lancetowatych liści, a w następnym roku roślina wypuszcza długą łodygę i kwitnie od czerwca do września. Kwiaty są zebrane w duże grono, występujące w górnej części łodygi. Są brązowo-żółte, z fioletowymi pasemkami i dochodzą do 2,5 centymetrów długości. Surowcem leczniczym jest liść naparstnicy (łac. Digitalis lanatae folium), który jest zbierany z roślin jednorocznych, a następnie suszony. Owocem naparstnicy wełnistej jest torebka o jajowatym kształcie.

Naparstnica wełnista — działanie, wskazania do stosowania

Digoksynę, zawartą w liściu naparstnicy, stosuje się w wielu jednostkach chorobowych, związanych z nieprawidłową pracą serca. Znalazła zastosowanie w leczeniu m.in.:

• migotania przedsionków z szybką czynnością komór, 
• zaawansowanej niewydolności mięśnia sercowego (w skojarzeniu z innymi lekami),
• niektórych nadkomorowych zaburzeń rytmu (m.in. przewlekłego trzepotania przedsionków),
• niewydolności serca u dzieci.

Naparstnica wełnista w leczeniu migotania przedsionków

Migotanie przedsionków jest chorobą związaną z nieprawidłowym i nieskoordynowanym pobudzeniem przedsionków serca, co wiąże się upośledzoną funkcją tłoczenia krwi. Może to prowadzić do zastoju krwi w niektórych miejscach serca, zwiększając ryzyko wystąpienia zakrzepów i powikłań zakrzepowo-zatorowych. Digoksyna poprzez zmniejszenie częstotliwości skurczów oraz zwiększenie progu pobudliwości, stabilizuje pracę serca.

Naparstnica wełnista w leczeniu niewydolności serca

Niewydolność serca wiąże się z upośledzeniem zdolności do zapewnienia wystarczającego przepływu krwi zgodnie z potrzebami organizmu. W zależności od tego, czy niewydolność dotyczy prawej, czy lewej komory serca, objawy mogą być różne, ale leczenie ma na celu ich zmniejszenie i zwiększenie tolerancji na wysiłek przez pacjenta. Digoksyna nie jest stosowana w tym wskazaniu jako lek pierwszego rzutu, a jedynie w przypadkach, gdy podstawowe leczenie nie zapewnia wystarczających rezultatów. 

Naparstnica wełnista w leczeniu trzepotania przedsionków

Trzepotanie przedsionków różni się od migotania tym, że w przebiegu trzepotania miarowość bicia serca zostaje zachowania oraz w stosunku do migotania przedsionków, serce wykazuje mniejszą częstotliwość skurczów. Leczenie trzepotania przedsionków polega głównie na przeprowadzeniu zabiegu kardiowersji elektrycznej, w której przywracany jest prawidłowy rytm pracy serca lub ablacji, polegającej na wycięciu ognisk mięśnia sercowego o wzmożonej aktywności. Leczenie farmakologiczne, m.in. digoksyną, ma na celu kontrolę rytmu serca i zapobieganie powikłaniom zakrzepowo-zatorowym.  

Naparstnica wełnista — jak dawkować?

Digoksynę, zawartą w liściu naparstnicy wełnistej, należy dawkować z dużą uważnością i zgodnie z zaleceniami lekarza. Dawki leku ustala się indywidualnie, w zależności od wieku, masy ciała oraz czynności nerek pacjenta. 

Leki i suplementy zawierające naparstnicę wełnistą

Leki z naparstnicą wełnistą są dostępne tylko z przepisu lekarza i należą do wykazu substancji bardzo silnie działających. Leki te nigdy nie powinny być stosowane bez zaleceń i kontroli lekarskiej. 

Naparstnica wełnista w ciąży

Stosowanie digoksyny u kobiet w ciąży jest dopuszczalne tylko w przypadku, jeśli w opinii lekarza korzyść dla matki przeważa nad potencjalnym zagrożeniem dla płodu.

Naparstnica wełnista — przeciwwskazania i środki ostrożności

Stosowanie naparstnicy wełnistej jest przeciwwskazane przy występowaniu nadwrażliwości na substancje czynne, okresowo występujący całkowity blok serca lub blok przedsionkowo-komorowy II stopnia. Dodatkowo nie należy stosować naparstnicy przy niemiarowości wywołanej zatruciem glikozydami nasercowymi. 

Każdorazowo lekarz prowadzący przed przepisaniem leków z naparstnicą, przeprowadzając odpowiedni wywiad, wyklucza potencjalne przeciwwskazania do stosowania leku. 

Naparstnica wełnista — możliwe działania niepożądane

Do działań niepożądanych po zastosowaniu liści naparstnicy wełnistej należą:

• wysypki skórne w postaci pokrzywki,
• zawroty głowy, 
• zaburzenia widzenia, 
• arytmia, 
• zaburzenia przewodzenia,
• bradykardia zatokowa, 
• nudności i wymioty, 
• biegunka.

Naparstnica wełnista — interakcje z lekami i innymi ziołami

Naparstnica wełnista wchodzi w interakcje z wieloma lekami. Należy zachować ostrożność przy stosowaniu digoksyny z lekami beta-adrenolitycznymi, ze względu na możliwe wydłużenie czasu przewodnictwa przedsionkowo-komorowego. Leki powodujące zmniejszenie stężenia potasu we krwi, takie jak niektóre leki moczopędne, kortykosteroidy czy sole litu zwiększają wrażliwość na digoksynę. 

Naparstnica wełnista w Ziołopedii — podsumowanie

Wyciągi z liści naparstnicy wełnistej są współcześnie stosowane w terapii wielu zaburzeń pracy serca, od migotania i trzepotania przedsionków, po leczenie niewydolności serca. Leki z naparstnicą są wydawane z apteki tylko za okazaniem recepty lekarskiej i należą do substancji bardzo silnie działających. Ich stosowanie powinno się odbywać pod ścisłą kontrolą lekarską.

Bibliografia

1. Szkolnicka, Beata, et al. "Rośliny kardiotoksyczne." Przegląd Lekarski 62.6 (2005).
2. Grynkiewicz G., Szeja W. "GLIKOZYDY NASERCOWE – NOWE TRENDY W CHEMII MEDYCZNEJ SAPONIN I SAPOGENIN". Wiadomości Chemiczne 2015, 69, 11-12.
3. Hollman A. "Drugs for atrial fibrillation. Digoxin comes from Digitalis lanata". BMJ. 1996 Apr 6; 312(7035): 912.

Autor