Biedrzeniec anyż — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Biedrzeniec anyż – właściwości

Biedrzeniec anyż (łac. Pimpinella anisum), nazywany również anyżem lub anyżkiem, jest rośliną z rodziny selerowatych (łac. Apiacea). Surowcem używanym w celach leczniczych jest owoc anyżu (łac. anisi fructus). Owoce biedrzeńca anyżu są źródłem licznych składników aktywnych zawartych w jego olejku eterycznym, ale również są bogate w białko oraz tłuszcze i cukry.

Biedrzeniec anyż – jak wygląda i skąd pochodzi?

Obecnie należy do roślin hodowanych głównie w formie uprawnej, a rzadko kiedy spotyka się jego naturalne stanowiska. Biedrzeniec anyż jest rośliną jednoroczną. Wywodzi się z okolic Bliskiego Wschodu. Obecnie większość upraw znajduje się w Ameryce Środkowej, na Półwyspie Indyjskim i w krajach graniczących z Morzem Śródziemnym. 

Roślina osiąga do 50 centymetrów wysokości, a jej liście różnią się w zależności od położenia. Liście położone niżej cechują się długimi ogonkami, są ząbkowane i kształtem zbliżone do okręgu. Te umiejscowione wyżej są siedzące i pierzastosieczne lub niepodzielone. Kwiaty biedrzeńca anyżu są białe i zebrane w płaskie baldachy. Roślina jest miododajna i kwitnie na przełomie czerwca i lipca. Owoc anyżu to rozłupnia. Zbiór roślin odbywa się tuż przed osiągnięciem dojrzałości owoców, które następnie suszy się w zacienionych miejscach.  Owoc biedrzeńca anyżu jest używany również jako przyprawa.

Biedrzeniec anyż – działanie, wskazania do stosowania

Surowcem farmaceutycznym używanym w celach leczniczych jest owoc biedrzeńca anyżu (łac. Anisi fructus). Owoc anyżu jest surowcem olejkowym, zawierającym liczne substancje czynne. Ponadto jest źródłem flawonoidów, białek i steroli. Składnikami aktywnymi, wchodzącymi w skład olejku eterycznego są m.in. anetol, aldehyd anyżowy, dianetol, estragol, furanokumaryny i węglowodory terpenowe. To te związki w dużej mierze odpowiadają za właściwości lecznicze anyżu. Wskazaniem do stosowania biedrzeńca anyżu są dolegliwości żołądkowo-jelitowe, ponieważ ma działanie spazmolityczne i wiatropędne. Dodatkowo owoce biedrzeńca anyżu mogą pomóc złagodzić objawy przeziębienia, dzięki działaniu przeciwdrobnoustrojowym oraz wykrztuśnym. Herbatka ziołowa z dodatkiem biedrzeńca jest stosowana czasem przez kobiety w okresie laktacji, ale jej działanie pobudzające laktację nie zostało potwierdzone w badaniach.

Biedrzeniec anyż na zaburzenia żołądkowo-jelitowe

Owoce biedrzeńca są stosowane jako tradycyjny produkt leczniczy w łagodzeniu skurczowych bólów brzucha. Bywają pomocne również w innych zaburzeniach ze strony układu pokarmowego, ze względu na działanie wiatropędne i rozkurczowe. Za efekt ten odpowiadają składniki olejku eterycznego, m.in. anetol i jego pochodne. Owoce biedrzeńca mogą również wspomóc proces trawienia, dzięki zdolnościom do pobudzania wydzielania enzymów trawiennych.

Biedrzeniec anyż na przeziębienie

Składniki aktywne olejku anyżowego wykazują właściwości wykrztuśne i są wykorzystywane podczas przeziębienia w przypadku wystąpienia mokrego kaszlu. Składniki olejku eterycznego pobudzają ruchy rzęsek nabłonka oskrzeli i pobudzają odruch kaszlu. Pomaga to w usuwaniu zalegającej wydzieliny. Dodatkowo owoc biedrzeńca ma właściwości przeciwdrobnoustrojowe, co także może okazać się pomocne w leczeniu przeziębienia. 

Należy pamiętać, że olejek eteryczny może być wykorzystywany podczas inhalacji parowych, ale w żadnym wypadku nie nadaje się do nebulizacji przy użyciu inhalatorów. Urządzenia te rozbijają cząsteczki olejku na bardzo drobną mgiełkę, która może dostać się głęboko do oskrzeli, powodując ich skurcz. 

Biedrzeniec anyż na wsparcie laktacji u kobiet karmiących

W medycynie ludowej owoc anyżu wykorzystuje się przy wsparciu laktacji u kobiet karmiących. Za ten efekt może być odpowiedzialny składnik olejku eterycznego - anetol, który wykazuje działanie estrogenne. Anetol działa w sposób zbliżony do dopaminy, pobudzając produkcję prolaktyny, czyli hormonu odpowiedzialnego za laktację. Badania potwierdzające działanie mlekopędne owocu biedrzeńca zostały jak na razie potwierdzone tylko w badaniach na szczurach, a EMA (Europejska Agencja Leków) nie zaleca stosowania owocu anyżu przez kobiety karmiące piersią, ze względu na brak danych o bezpieczeństwie stosowania. 

Biedrzeniec anyż – jak dawkować?

Owoce biedrzeńca anyżu mogą być stosowane w postaci naparu lub olejku eterycznego. Napar z owoców biedrzeńca przygotowuje się poprzez zalanie jednego grama rozdrobnionych owoców wrzątkiem i zaparzeniem ich pod przykryciem przez około 15 min. Naparu z owoców biedrzeńca nie należy stosować dłużej niż przez dwa tygodnie.

Stosowanie olejku eterycznego polega na dodaniu do miski z gorącą wodą kilku kropel olejku i wykonanie inhalacji parowej pod przykryciem. Należy pamiętać, że olejek anyżowy wykazuje działanie wykrztuśne, więc warto wykonać taką inhalację najpóźniej na 3 godziny przed snem.

Leki i suplementy zawierające biedrzeniec anyż 

Na rynku są dostępne różne produkty zawierające w składzie nasiona biedrzeńca, m.in. zioła sypkie. Biedrzeniec anyż występuje też w preparatach złożonych. Jest obecny w niektórych syropach na kaszel, gdzie występuje w postaci nalewki, wspólnie z wyciągiem z cetyny sosnowej oraz fosforanem kodeiny. Olejek anyżowy bywa też składnikiem pastylek do ssania łagodzących ból gardła i działających przeciwdrobnoustrojowo. 

Biedrzeniec anyż w ciąży

Według Europejskiej Agencji Leków stosowanie owoców biedrzeńca anyżu w ciąży, jak również podczas karmienia piersią jest przeciwwskazane i nie powinno być rutynowo zalecane, ze względu na brak danych o bezpieczeństwie stosowania. 

Biedrzeniec anyż – przeciwwskazania i środki ostrożności

Owoce biedrzeńca anyżu nie powinny być stosowane przez pacjentów uczulonych na którąkolwiek z substancji czynnych zawartych w surowcu. Nie należy stosować go także u dzieci poniżej 12. roku życia, ponieważ brakuje badań o bezpieczeństwie stosowania w tej grupie wiekowej. 

Biedrzeniec anyż – możliwe działania niepożądane

U niektórych pacjentów biedrzeniec anyż może powodować wystąpienie reakcji alergicznych pod postacią wysypki skórnej czy świądu.

Owoce biedrzeńca anyżu mogą powodować reakcje światłouczulające, ponieważ zawierają furanokumaryny. Dla pacjentów oznacza to, że powinni unikać światła słonecznego oraz stosować kremy z filtrami UV przy ekspozycji na słońce, ponieważ są bardziej narażeni na poparzenia słoneczne.

Biedrzeniec anyż – interakcje z lekami i innymi ziołami

Nie są znane interakcje leków i ziół z owocami biedrzeńca anyżu.

Biedrzeniec anyż w Ziołopedii – podsumowanie

Biedrzeniec anyż jest rośliną wykorzystywaną od lat w lecznictwie. Posiada ona właściwości wykrztuśne oraz bywa pomocna w łagodzeniu dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takich jak wzdęcia czy skurczowe bóle brzucha. Z właściwości owoców biedrzeńca można skorzystać, przygotowując na jego bazie napar lub używając gotowych preparatów, zawierających w składzie olejek anyżkowy lub nalewkę z owoców biedrzeńca. 

Bibliografia

1. EMA: Community herbal monograph on Pimpinella anisum L., fructus, 2013.
2. EMA: Assessment report on Pimpinella anisum L., fructus and Pimpinella anisum L., aetheroleum, 2013.

Autor