Hormony podwzgórzowe i przysadkowe oraz ich analogi

Podwzgórze, potocznie określane jako centrum dowodzenia organizmu, odbiera informacje o tym, co dzieje się w ciele, przetwarza je i reaguje w adekwatny do potrzeb sposób. Przysadka zależna jest od podwzgórza i ściśle z nim współpracuje. Razem tworzą one oś podwzgórze-przysadka i kontrolują gospodarkę hormonalną całego organizmu. Jakie znamy hormony podwzgórza i przysadki? Jak działają te związki? Jakie choroby wynikają z zaburzenia wydzielania hormonów podwzgórza i przysadki?

Co to jest podwzgórze?

Podwzgórze jest częścią ośrodkowego układu nerwowego i leży w międzymózgowiu. Pozwala na wymianę sygnałów pomiędzy układem nerwowym a układem hormonalnym. Odbiera informacje z całego ciała na temat temperatury, ciśnienia tętniczego, stanu odżywienia organizmu czy poziomu elektrolitów w ustroju. Kontroluje dzięki temu głód i pragnienie, dobowy rytm snu i czuwania, metabolizm oraz zdolność do rozmnażania. Przetwarza te informacje i reaguje na nie uwalniając odpowiednie hormony.

Co to jest przysadka?

Przysadka jest małym gruczołem, wielkości pestki wiśni, o średnicy około 1 cm. Jest połączona bezpośrednio z podwzgórzem i ściśle z nim współpracuje. Można ją podzielić na trzy płaty: przedni i środkowy, które produkują i wydzielają hormony oraz tylny zwany nerwowym, który magazynuje hormony podwzgórzowe i wydziela je po otrzymaniu odpowiedniego sygnału nerwowego.

Co to jest oś podwzgórze-przysadka? Jak działają sprzężenia zwrotne?

Oś podwzgórze-przysadka to taki dwupiętrowy układ, mający wiele wzajemnych powiązań, a żadna ze struktur nie może działać samodzielnie. Regulacja tej osi przebiega na zasadzie dodatnich i ujemnych sprzężeń zwrotnych. Kiedy uwalniane są hormony przysadki, ich stężenie we krwi wzrasta i prowadzi do zahamowania osi podwzgórze-przysadka. Jeśli jakiś hormon jest potrzebny w organizmie to podwzgórze odbiera ten sygnał, pobudza przysadkę, a ta produkuje i wydziela swoje hormony. Te zależności pozwalają utrzymać równowagę w organizmie, czyli tzw. homeostazę.

Jak działają hormony podwzgórza i przysadki?

Oksytocyna i wazopresyna to dwa hormony podwzgórza, które nie wywierają wpływu na czynność przysadki mózgowej, są w niej tylko magazynowane, a następnie uwalniane.

Oksytocyna

Jest to hormon pełniący istotną rolę w trakcie porodu, gdyż umożliwia on skurcze macicy. Drugim jego zadaniem jest wpływ na laktację. Niemowlę przez ssanie brodawki sutkowej daje bodziec do uwalniania oksytocyny do krwi, dzięki czemu z gruczołów piersiowych wydziela się mleko.

Wazopresyna

Nazywana inaczej hormonem antydiuretycznym (ADH), reguluje gospodarkę wodną organizmu. Uwalniana jest w przypadku odwodnienia, zagęszczenia krwi lub spadku ciśnienia tętniczego. Wywiera wpływ na nerki, powoduje zwiększenie gęstości wydalanego moczu. Pozwala to zaoszczędzić wodę i zatrzymać ją w organiźmie.

Somatoliberyna i somatotropina

Somatoliberyna produkowana w podwzgórzu pobudza działanie przysadki i produkcję somatotropiny, zwanej również hormonem wzrostu. Warunkuje to prawidłowy proces wzrastania organizmu.

Somatostatyna

Działa przeciwstawnie do somatoliberyny, zmniejsza uwalnianie hormonu wzrostu. Jest ona produkowana również w przewodzie pokarmowym i hamuje uwalnianie hormonów jelitowych.

Kortykoliberyna i kortykotropina

Kortykoliberyna powoduje wzrost produkcji kortykotropiny w przysadce mózgowej, która oddziaływuje już bezpośrednio na korę nadnerczy i uwalniany jest hormon stresu - kortyzol. Oś kortykoliberyna-kortykotropina-hormony kory nadnerczy, reguluje gospodarkę metaboliczną całego organizmu.

Tyreoliberyna i tyreotropina

Tyreoliberyna powoduje produkcję i uwalnianie przez przysadkę mózgową tyreotropiny (TSH). Hormon TSH jest często oznaczany u pacjentów z chorobami tarczycy. Tyreotropina pobudza tarczycę do produkcji hormonów, które wpływają na akcję serca, pracę przewodu pokarmowego, metabolizm i codzienną aktywność.

Gonadoliberyna i gonadotropiny

Gonadoliberyna pobudza przysadkę do produkcji gonadotropin: folikulotropiny i lutropiny. Oddziaływują one na jajniki u kobiet i jądra u mężczyzn, są niezbędne w dojrzewaniu płciowym i dają możliwość reprodukcji.

Prolaktoliberyna i prolaktyna

Prolaktoliberyna pobudza przysadkę do produkcji prolaktyny, która to przygotowuje gruczoły piersiowe do laktacji.

Jakie choroby wywołują zaburzenia w wydzielaniu hormonów podwzgórza i przysadki?

Hormony podwzgórza i przysadki pozostają ze sobą w ścisłej zależności, jednak czasami dochodzi do zaburzeń w wydzielaniu poszczególnych hormonów, co prowadzi do rozwoju chorób endokrynologicznych. Mogą one wynikać z nadmiaru lub niedoboru produkowanych hormonów.

Choroby wynikające ze wzrostu stężenia hormonów podwzgórzowych i przysadkowych

Możemy tutaj wymienić:

• Zespół nieadekwatnego uwalniania wazopresyny (SIADH) – dochodzi do zatrzymywania wody w organizmie i rozcieńczania płynów ustrojowych. Zespół SIADH daje głównie objawy neurologiczne: bóle głowy, apatię, nudności, zaburzenia świadomości, spadek napięcia mięśni. W zaawansowanej postaci prowadzi to do obrzęku mózgu.
• Wtórną nadczynność tarczycy – objawia się przyspieszeniem akcji serca, utratą masy ciała, nadmierną pobudliwością i biegunkami.
• ACTH-zależny zespół Cushinga – objawy tej choroby, to przyrost masy ciała, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, osteoporoza, osłabienie siły mięśniowej.
• Gigantyzm lub akromegalia – wynikające z nadmiaru hormonu wzrostu.
• Hiperprolaktynemia – jest jedną z najczęstszych przyczyn niepłodności. Prolaktyna hamuje wydzielanie przysadkowych gonadotropin, co powoduje zaburzenia owulacji.

Podwyższone stężenie hormonów przysadkowych najczęściej wynika z gruczolaka przysadki, który produkuje hormony niezależnie od osi podwzgórze-przysadka.

Choroby wynikające ze spadku stężenia hormonów podwzgórzowych i przysadkowych

Można tutaj wymienić:

• Moczówkę prostą – wynikającą z niedoboru wazopresyny. Dochodzi do braku kontroli nad ilością wydalanej z moczem wody, pojawia się ciągłe uczucie pragnienia i objawy odwodnienia organizmu.
• Wtórna niedoczynność tarczycy – zaparcia, przyrost masy ciała, ciągłe zmęczenie.
• Karłowatość, zbyt mała ilość hormonu wzrostu, objawiająca się zaburzeniami wzrastania.
• Obniżenie poziomu gonadotropin – jest przyczyną niepłodności i zaburzenia funkcji seksualnych.
• Niedobór prolaktyny – objawia się zaburzeniami laktacji.

Niedoczynność przysadki skutkuje zwykle obniżeniem produkcji kilku hormonów. Urazy, nowotwory naciekające przysadkę, krwotoki a także choroby wrodzone mogą zaburzać funkcjonowanie przysadki mózgowej.

Analogi hormonów podwzgórzowych i przysadkowych

Hormony i analogi hormonów podwzgórza oraz przysadki mózgowej to leki stosowane wyłącznie po wnikliwym zbadaniu pacjenta, zalecane przez lekarza endokrynologa lub onkologa. Często podawane tylko w szpitalu, pod ścisłym nadzorem personelu medycznego.

Dostępność wymienionych niżej preparatów w aptekach w Twojej okolicy możesz sprawdzić bez wychodzenia z domu na portalu KtoMaLek.pl.

Analogi gonadoliberyny:

• goserelina – stosowana w raku prostaty, zastępuje usunięcie jąder lub podawanie estrogenów, początkowo zwiększa stężenie testosteronu, następnie powoduje farmakologiczną kastrację. Może też być stosowana w raku piersi lub raku trzonu macicy;
• leuprorelina – stosowana w raku prostaty;
• nafarelina – w leczeniu endometriozy.

Leki hamujące działanie gonadoliberyny:

• ganireliks – stosowany w celu unormowania wydzielania LH u kobiet podczas hiperstymulacji jajników;
• cetroreliks – używany w leczeniu bezpłodności żeńskiej.

Analogi somatostatyny:

• oktreotyd – stosowany w leczeniu akromegalii, ale też w leczeniu krwotoków z przewodu pokarmowego , w rakowiaku;
• lanreotyd – działa dłużej i silniej niż somatostatyna, stosowany w akromegalii i rakowiaku.

Hormon wzrostu – somatotropina:

• syntetyczny hormon wzrostu – stosowany w karłowatości przysadkowej, ale też w odleżynach, oparzeniach czy złamaniach kości;
• mekasermina – ludzki IGF-1 stosowany w leczeniu karłowatości.