Żywokost lekarski – właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Żywokost lekarski – właściwości

Surowcem lekarskim w przypadku żywokostu lekarskiego jest jego korzeń (łac. Radix Symphyti). Ma on postać długich, grubych pędów o brunatnej, niemal czarnej barwie. Zawiera blisko 15% związków śluzowych, a także alantoinę, aminokwasy, asparginę, fruktany i fenolokwasy, sporą dawkę garbników, olejki eteryczne, saponinę i liczne sole mineralne. Ponadto zawiera także wspomniane wcześniej, szkodliwe dla zdrowia alkaloidy pirolizydynowe, m.in.: echimidynę, likopsaminę i symfytynę.

Żywokost lekarski – jak wygląda i skąd pochodzi?

Żywokost lekarski (łac. Symphytum officinale L.) jest rośliną wieloletnią, zaliczaną do rodziny ogórecznikowatych (łac. Boraginaceae). Nazywany jest także kosztywałem bądź „żywą kością”. Powszechnie występuje w Europie i Środkowej Azji, został też zawleczony na tereny Ameryki Północnej, w Polsce rośnie na terenie całego kraju, głównie w sąsiedztwie rzek, stawów i jezior. 

Żywokost może osiągać wysokość do 1,5 metra. Jego łodyga jest kanciasta i rozgałęzia się w górnej części. Liście są skrętoległe, duże i o podługowato-lancetowatym kształcie, zaostrzone. Pod ziemią kryje się gruby, pionowy i silnie rozgałęziający się korzeń, który może osiągać nawet 30 centymetrów długości. W okresie kwitnienia żywokost daje fioletowe kwiaty zebrane w zwisłe kwiatostany.

Żywokost lekarski – działanie, wskazania do stosowania

Właściwości lecznicze żywokostu w medycynie ludowej wykorzystywano od wieków. Sproszkowany korzeń tej rośliny podawano przy chorobach układu pokarmowego, sporządzano z niego maści na stłuczenia i bolące miejsca, a także przygotowywano lecznicze okłady. Wraz z rozwojem medycyny odkryto, że żywokost może być szkodliwy dla zdrowia. Zawarte w nim alkaloidy pirolizydynowe charakteryzują się wysoką toksycznością, a przewlekłe ich stosowanie może doprowadzić do zatrucia, uszkodzenia wątroby, zaburzeń układu nerwowego, a także rozwoju chorób nowotworowych. Z tego powodu przeciwwskazane jest stosowanie wewnętrzne żywokostu, niemniej nadal można go stosować na powierzchnie skóry, choć w ograniczonym zakresie.

Żywokost lekarski na stawy

Korzeń żywokostu lekarskiego ceniony jest za swoje właściwości przeciwbólowe i przeciwzapalne, co wykorzystywane jest przy różnych problemach mięśniowo-stawowych. Stosowanie oleju żywokostowego bądź maści z jego dodatkiem może przynieść ulgę w bólu u pacjentów chorujących na reumatoidalne zapalenie stawów, jak również złagodzić bolesne objawy przy zmianach zwyrodnieniowych, kontuzjach, a także urazach stawów i mięśni, w tym zwichnięciach, skręceniach i naciągnięciach. Można go również stosować jako uzupełnienie rekonwalescencji po złamaniach kości.

Żywokost lekarski na skórę

Zawarta w żywokoście alantoina wykazuje silne działanie proliferacyjne na komórki skóry (sprzyja ich namnażaniu), z kolei obecne w nim śluzy działają regenerująca, łagodząco, a także wygładzająco i zmiękczająco na skórę. To sprawia, że korzeń żywokostu lekarskiego znalazł szerokie zastosowanie w kosmetyce oraz pielęgnacji skóry problematycznej i uszkodzonej.

Żel żywokostowy może stanowić wsparcie w leczeniu łuszczycy, egzemy, atopowego zapalenia skóry (AZS), a także odmrożeń, zaś olej żywokostowy stosowany jako kosmetyk nawilży, wygładzi i zmiękczy skórę.

Żywokost lekarski na rany i obrzęki

Stosowanie wyciągu z żywokostu przyspiesza proces gojenia się ran, a także łagodzi podrażnienia skóry, w tym również oparzenia słoneczne. Ze względu na zawartość alantoiny w żywokoście stosuje się go jako środek kojący, gojący przy podrażnieniach i odmrożeniach.

Żywokost lekarski – jak dawkować?

W aptekach dostępny jest suszony korzeń żywokostu, z którego można przygotować kąpiel. 50 g korzenia żywokostu należ zalać 1,5 l wody i gotować przez 10 minut, a następnie odstawić na kolejne 30 minut. Przecedzony odwar należy dodać go wanny z wodą o temperaturze 37°C.

Tak przygotowaną kąpiel poleca się w przypadku urazów i bólu stawów, zwichnięć i złamań, otarć i obtłuczeń oraz pomocniczo w celu regeneracji tkanek. Zalecany czas kąpieli to 20 minut.

Kremy, maści i żele z żywokostem należy stosować zgodnie z zaleceniami producenta. Pamiętajmy, aby stosować je wyłącznie zewnętrznie.

Leki i suplementy zawierające żywokost lekarski

W aptekach dostępnych jest wiele produktów z dodatkiem żywokostu. Surowiec ten bywa komponentem wieloskładnikowych maści ziołowych o działaniu rozgrzewającym bądź chłodzącym i uśmierzającym ból. Dodaje się go również do żeli i kremów działających łagodząco i regenerująco. Dostępne są również olejki żywokostowe oraz kosmetyki z dodatkiem wyciągu z tej rośliny.

W aptece możemy kupić suszony korzeń z żywokostu lekarskiego, z którego można przygotować np. odprężającą kąpiel, która przyniesie ulgę w stanach napięcia mięśniowo-szkieletowego oraz różnych dolegliwościach bólowych. Kąpiele z dodatkiem żywokostu lekarskiego działają skutecznie w przypadku bóli gośćcowych, żylaków, wrzodów, a także egzemy.

Żywokost lekarski w ciąży

Nie zaleca się stosowania żywokostu lekarskiego u kobiet w ciąży oraz karmiących piersią.

Żywokost lekarski – przeciwwskazania i środki ostrożności

Żywokost lekarski stosowany zewnętrzne uznawany jest za bezpieczny. Należy jednak pamiętać o obecnych w nim alkaloidach pirolizydynowych, które w nadmiarze mogą być szkodliwe. Z tego względu zaleca się, by żywokost stosować przez krótki czas.

Żywokost lekarski – możliwe działania niepożądane

Zawarte w żywokoście lekarskim alaloidy pirolizydynowe wykazują działanie hepatotoksyczne – długotrwałe doustne stosowanie może doprowadzić do uszkodzenia wątroby i rozwoju marskości tego narządu, a nawet nowotworów. Również z tego powodu odradza się stosowanie preparatów żywokostu na głębokie rany, gdyż istnieje ryzyko, że szkodliwe związki dostaną się do krwioobiegu.

Żywokost lekarski – interakcje z lekami i innymi ziołami

Brak badań, które potwierdzałyby zachodzenie interakcji między preparatami z korzeniem żywokostu a lekami i ziołami.

Żywokost lekarski w Ziołopedii – podsumowanie

Żywokost lekarskich od wieków wykorzystywany był w medycynie ludowej. Gdy odkryto jego toksyczne działanie, wachlarz możliwych zastosowań zmniejszył się. Mimo to żywokost nadal stosuje się zewnętrznie na rozmaite problemy skórne i dolegliwości bólowe w obrębie stawów. Podejmowane są również działania, aby wyhodować odmiany żywokostu pozbawione zawartości toksycznych alkaloidów.