LZO zabija! Jak oczyścić mieszkanie z trujących gazów VOC?

W naszych domach znajdziemy je w rozpuszczalnikach, farbach, lakierach czy materiałach budowlanych. Są one również w detergentach, dezodorantach oraz dymie papierosowym. Związki te nazywane są często „parującą trucizną”. Dlaczego są one niebezpieczne i jak oczyścić z nich mieszkanie?

LZO – co to?

LZO zwane też VOC (volatile organic compounds) lub TVOC (total volatile organic compounds) to grupa związków chemicznych, które:

• Łatwo zmieniają stan skupienia – bez problemu przechodzą w gaz lub parę, ulatniając się do otoczenia w temperaturze pokojowej – nie potrzebują do tego specjalnych warunków cieplnych.
• Zawierają co najmniej jeden pierwiastek węgla i jeden lub większą ilość pierwiastków wodoru, halogenów, tlenu, siarki, fosforu, krzemu lub azotu.
• Cechują się wysoką prężnością par i słabą rozpuszczalnością w wodzie – niełatwo pozbyć się ich z otoczenia.
• Pochodzą w głównej mierze z tzw. łatwo parujących substancji chemicznych (z ang. VCP – volatile chemical products) oraz zanieczyszczeń transportowych.​

^{Opracowanie Wybierzoczyszczacz.pl na podstawie Krajowy bilans emisji SO2, NOx, CO, NH3, NMLZO, pyłów, metali ciężkich i TZO za lata 2015 – 2017, Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami, 2017. kobize[dot]pl/uploads/materialy/materialy_do_pobrania/krajowa_inwentaryzacja_emisji/Bilans_emisji_za_2017.pdf}

LZO a zdrowie – dlaczego warto się chronić?

VOC znajdziemy w ogromnej ilości produktów codziennego użytku – w samym dymie papierosowym jest około 400 lotnych związków organicznych. Nie wszystkie LZO są groźne dla zdrowia, choć kilka jest silnie rakotwórczych. 

Wiele związków wywołuje też podrażnienia oczu, śluzówki nosa, gardła i skór, powodują bóle głowy, zmęczenie, reakcje alergiczne. Często też mają właściwości rakotwórcze. Jak w takim razie chronić się przed szkodliwym działaniem LZO?

TVOC w mieszkaniu – 3 kroki do zdrowego powietrza

Według szacunków amerykańskiej Agencji Ochrony Środowiska (EPA) stężenie lotnych związków organicznych wewnątrz pomieszczeń jest średnio od 2 do 5 razy większe aniżeli na dworze. 
Najlepszym sposobem ochrony jest unikanie źródeł LZO oraz zakup urządzeń, które usuną je z powietrza.

1. Wentylacja

^{Źródło: Canva}

Regularna wentylacja pomieszczeń pozwala nie tylko dotlenić organizm, ale także pozbyć się wielu zanieczyszczeń pyłowych, jak i gazowych z mieszkania. Intensywna cyrkulacja powietrza obniży stężenie LZO w pokoju. Zanim jednak otworzymy okna i drzwi, warto to robić z głową. Najlepsze efekty przynosi krótkie, lecz intensywne wietrzenie – np. 5-10 minut przy oknach otwartych na oścież. Kilkugodzinne otwieranie okien sprzyja swobodnemu napływowi zanieczyszczeń z zewnątrz.

Jest to istotne szczególnie w trakcie tzw. epizodów smogowych. Podczas mocno smogowej aury warto i tak otworzyć okna na przestrzał choćby na kilka minut, aby zapewnić dopływ świeżych mas powietrza. Jeżeli po wietrzeniu mieszkania, zauważymy wzrost poziomu zanieczyszczeń, z pomocą mogą przyjść oczyszczacze powietrza.

Warto również zadbać o sprawną wentylację grawitacyjną, a więc nawiewniki i inne otwory wentylacyjne, jak również mikrowentylację w oknach i drzwiach.

2. Oczyszczacze powietrza

^{Oczyszczacz powietrza Xiaomi 3H w sypialni. Źródło: materiały Wybierzoczyszczacz.pl}

Wyposażone w filtry węglowe (adsorbujące zanieczyszczenia gazowe) oczyszczacze powietrza świetnie radzą sobie z zatrzymywaniem LZO. Ich zadanie jednak nie sprowadza się jedynie do oczyszczania powietrza z LZO, lecz także, a może przede wszystkim pyłów zawieszonych, związków obecnych w spalinach samochodowych (np. tlenków azotu). 

Oczyszczacze powietrza pomogą również pozbyć się alergenów, bakterii, wirusów i innych mikrocząstek z naszego otoczenia. Nie wszystkie urządzenia poradzą sobie z tym zadaniem równie dobrze.

Co powinien mieć dobry oczyszczacz powietrza na LZO? 

Szukając odpowiedniego urządzenia dla siebie, wybierz oczyszczacz powietrza, który posiada:

1. Pojemny filtr węglowy – filtry z węglem aktywnym służą do zatrzymywania szkodliwych gazów. Wykorzystują do tego proces adsorpcji, czyli wiązania szkodliwych cząsteczek na powierzchni filtra i unieruchamiania ich. Warto dodać, że 1 gram węgla aktywnego posiada aż 3000 m2 powierzchni aktywnej (to ok. połowa boiska piłkarskiego!). 
2. Wydajny silnik – odpowiednio mocny silnik, który zapewni odpowiednią wydajność oczyszczania (m³/h) do posiadanej powierzchni.
3. Dobrze skonfigurowany tryb automatyczny – tryb automatyczny to najczęściej wybierany sposób pracy oczyszczacza. Pozwala on użytkownikowi włączyć sprzęt i zapomnieć o jego działaniu, podczas gdy to oczyszczacz sam dopasuje intensywność oczyszczania do aktualnych warunków. Warto szukać urządzeń o rygorystycznym trybie auto np. marek Klarta, LIFAair czy Winix.
4. (Opcjonalnie) czujniki i wskaźniki LZO/TVOC – na rynku znaleźć można oczyszczacze powietrza z dedykowanymi czujnikami LZO/TVOC. Niektóre z nich dodatkowo wyświetlają informacje o LZO na ekranie wyświetlacza lub też w aplikacji mobilnej. Nie warto jednak skupiać się na tym, wybranym aspekcie, gdyż nie we wszystkich oczyszczaczach sensory te działają jednakowo dobrze.

Eksperci z serwisu Wybierzoczyszczacz.pl zauważają, że odczyty z czujników oczyszczaczy mogą mocno odbiegać od zewnętrznych sensorów. W konsekwencji oczyszczacze te nie zareagują odpowiednio szybko na rosnące stężenia TVOC. 

Na szczęście nawet w obliczu tych niedociągnięć, modele, które posiadają sporych rozmiarów filtr węglowy będą w codziennej eksploatacji dobrze chroniły swoich użytkowników. Dlatego też wiele modeli pozbawionych specjalnych czujników będzie gwarantować taką samą ochronę przed LZO.

Jaki oczyszczacz powietrza wybrać?

1. Klarta Forste 3 – od 729 zł

• Wydajny filtr węglowy
• Bardzo dobra relacja wydajności oczyszczania do ceny
• Wydajność oczyszczania: 300 m³/h
• Powierzchnia: do 37 m²
• Dokładne czujniki (PM2,5)
• Jeden z najbardziej restrykcyjnych trybów automatycznych na rynku
• Jonizator powietrza

2. Vestfrost VP-A1Z40WH – od 1399 zł

• Filtr węglowy
• Dobra relacja wydajności oczyszczania do ceny
• Wydajność oczyszczania: 350 m³/h
• Powierzchnia: do 43 m²
• Dość dokładne czujniki: Kurzu, TVOC, światła
• Nieco pobłażliwy tryb automatyczny
• Jonizator powietrza

3. Electrolux PA91-404DG/GY – od 1387 zł

• Filtr węglowy
• Dobra relacja wydajności oczyszczania do ceny
• Wydajność oczyszczania: 442 m³/h
• Powierzchnia: do 55 m²
• Dokładne czujniki: PM2,5, TVOC, światła, temperatury, wilgotności 
• Nieco pobłażliwy tryb automatyczny
• Brak jonizacji

3. Unikanie groźnych substancji

_{Farby do malowania zewnętrznego wraz z rozcieńczalnikiem. Źródło: Canva}

Lotne związki organiczne obecne są w wielu produktach chemicznych, budowlanych, jak również środkach czystości czy artykułach spożywczych. Absolutne wyeliminowanie VOC z naszego życia jest niemożliwe. Warto natomiast zacząć świadomie wybierać produkty do swojego domu.

Maciej Kluba z serwisu Wybierzoczyszczacz.pl radzi, by „wybierać farby oparte na wodzie zamiast na rozpuszczalnikach. W miarę możliwości warto unikać też tanich płyt laminowanych, które zawierają formaldehyd. Produkty aerozolowe zamieniajmy zaś na żele, płyny, kulki czy sztyfty.”

Podobne zalecenia możemy znaleźć np. na stronie ministerstwa środowiska Hong Kongu, gdzie rządowe broszury przestrzegają przed używaniem sprayów do włosów, odświeżaczy powietrza oraz środków owadobójczych. Polecają jednocześnie przechowywanie wszelkich produktów zawierających LZO w szczelnie zamkniętych pudełkach.

TVOC w mieszkaniu – skąd się biorą lotne związki organiczne?

Oprócz wymienionych wyżej farb czy płyt laminowanych, podwyższony poziom LZO w mieszkaniu powodują m.in.:

TVOC w mieszkaniu mogą istotnie przyczyniać się do tzw. syndromu chorego budynku. Jest to zespół lub kombinacja różnych dolegliwości zdrowotnych, których doświadczamy przebywając w konkretnym budynku czy lokalu. 

Do najczęstszych dolegliwości związanych z syndromem chorego budynku zaliczamy bóle głowy, mdłości, łzawienie czy pieczenie oczu.

Czy wszystkie lotne związki organiczne są złe? Niekoniecznie

Jednocześnie warto też zaznaczyć, że nie chodzi o absolutne unikanie LZO (byłoby to zresztą niemożliwe), ale o rozważne podchodzenie do tematu i świadomość zagrożeń płynących z dłuższej ekspozycji. 

Lotne związki organiczne różnią się też między sobą toksycznością. Niektóre z nich mogą mieć bezpośredni wpływ na zdrowie i samopoczucie, podczas gdy mogą nie nieść ze sobą żadnych negatywnych skutków.

Dobrym przykładem jest tutaj formaldehyd (E240). Pomimo, iż jest on trującą i kancerogenną substancją, w niewielkich ilościach nie jest on szkodliwy. Co więcej, występuje on w wielu owocach, warzywach czy mięsie.

Stężenia formaldehydu w wybranych produktach spożywczych:

• gruszki - 38,7 – 60 mg/kg
• winogrona - 22,4 mg/kg
• banany - 16,3 mg/kg
• ziemniaki - 19,5 mg/kg
• cebula - 13,3 – 26,3 mg/kg
• marchew - 6,7 – 10 mg/k
• wołowina - 4,6 mg/kg
• drób - 2,5 – 5,7 mg/kg

Mało tego, formaldehyd bierze również udział w produkcji niektórych aminokwasów, dlatego jest on naturalnie wytwarzany w organizmie ludzkim. Dlatego też zamiast całkowitej eliminacji formaldehydu, benzenu czy ksylenu, bardziej naturalnym rozwiązaniem wydaje się być przestrzeganie norm.

Normy TVOC

^{Opracowanie Wybierzoczyszczacz.pl na podstawie Jakość powietrza wewnętrznego – Lotne związki organiczne jako wskaźnik jakości powietrza wewnętrznego. Zabiegała, B., Wydz. Chemiczny, Politechnika Gdańska.} 

Bibliografia

1. Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami. Krajowy bilans emisji SO2, NOx, CO, NH3, NMLZO, pyłów, metali ciężkich i TZO za lata 2015 – 2017 kobize[dot]pl/uploads/materialy/materialy_do_pobrania/krajowa_inwentaryzacja_emisji/Bilans_emisji_za_2017.pdf
2. United States Enviromental Protection Agency (EPA). Volatile Organic Compounds' Impact on Indoor Air Quality epa[dot]gov/indoor-air-quality-iaq/volatile-organic-compounds-impact-indoor-air-quality
3. Environmental Protection Department. The Government of Hong Kong Special Administrative Region. Volatile Organic Compounds and Smog epd[dot]gov.hk/epd/english/environmentinhk/air/prob_solutions/vocs_smog.html
4. Zabiegała, B. Jakość powietrza wewnętrznego – Lotne związki organiczne jako wskaźnik jakości powietrza wewnętrznego. Wydz. Chemiczny, Politechnika Gdańska, Gdańsk, 2009.
5. Kordas, T. Oznaczanie lotnych związków organicznych emitowanych w procesie spalania paliw stałych. Wydz. Chemiczny, Politechnika Gdańska, Gdańsk-Zabrze, 2009.