NAFLD – „podstępna” choroba wątroby

Dlaczego choroba jest „podstępna”?

Choroba jest podstępna, ponieważ bardzo długo (a czasami w ogóle) nie przejawia się żadnymi objawami, zarówno takimi, które odczuwa sam chory (tzw. objawy podmiotowe), jak i symptomami, które stwierdza lekarz podczas badania pacjenta (tzw. objawy przedmiotowe).

W „prostym” stłuszczeniu jeśli już pojawiają się objawy, to są one bardzo nieswoiste. Mamy tutaj na myśli fakt, że mogą wystąpić również w szeregu innych chorobach, odmiennych od NAFLD. Specjaliści podają zwykle dwa takie objawy: uczucie zmęczenia oraz ból (słaby, zwykle tępy) w prawej górnej części brzucha (czyli w prawym nadbrzuszu). Przypomina to inne „postępne” choroby: nadciśnienie tętnicze i cukrzycę typu 2. Często muszą dopiero wystąpić ich powikłania, zanim rozpozna się te schorzenia.

W przypadku NASH (czyli groźniejszej postaci NAFLD, w której dochodzi do zwyrodnienia i włóknienia wątroby) objawy mogą być już bardziej charakterystyczne. Częściej niż w „prostym” stłuszczeniu występuje tępy ból lub pobolewanie w prawym nadbrzuszu; uczucie zmęczenia jest bardziej nasilone (czasami może to być krańcowe zmęczenie); może występować niewyjaśnione innymi przyczynami chudnięcie; chory może być też osłabiony. 

W powikłaniu NASH, jakim jest marskość wątroby, dołączają się jeszcze: żółtaczka (czyli zażółcenie skóry i białek oczu), swędzenie skóry, obrzęki całych nóg lub tylko wokół kostek albo na stopach; nudności, utrata apetytu i (lub) spadek masy ciała; powiększenie się brzucha w wyniku gromadzenia się w nim płynu (wodobrzusze) oraz splątanie.

Powtórzmy jednak jeszcze raz – te objawy pojawiają się późno i nie dotyczą najczęściej występującego „prostego” stłuszczenia, ale groźniejszej postaci – NASH oraz marskości wątroby.

Jak zatem wykrywać NAFLD?

Nasuwa się w tej sytuacji pytanie, jak w ogóle wykryć tę chorobę, skoro w większości przypadków przebiega ona bezobjawowo. Otóż NAFLD diagnozuje się głównie na podstawie wyniku USG jamy brzusznej (w tym wątroby). Co ciekawe, stłuszczenie wątroby pojawia się w ultrasonografii większości przypadków przypadkowo, podczas wykonywania tego badania z innych przyczyn, np. w poszukiwaniu kamieni żółciowych lub w diagnozowaniu bólu brzucha. Stłuszczenie wątroby jest bardzo charakterystyczne w obrazie USG. Radiolodzy mówią, że wątroba „świeci” na ekranie, a fachowo - jest hiperechogeniczna (jej echo jest większe niż tkanek otaczających). Ponieważ stłuszczenie wątroby może także występować w innych stanach czy chorobach (np. w przypadku nadużywania alkoholu, przyjmowania niektórych leków czy w wirusowym zapaleniu wątroby typu C), to zanim rozpozna się NAFLD, trzeba wykluczyć te inne przyczyny.

Wczesne wykrycie stłuszczenia w USG jest bardzo ważne. Rozpoznanie NAFLD we wczesnym okresie pozwala zapobiegać przejściu tej choroby w groźniejszą postać – NASH i rozwojowi powikłań, spośród których najważniejsza jest marskość wątroby. Przeczytaj więcej o wykrywaniu niealkoholowego stłuszczenie wątroby.

Grupy ryzyka

Może zatem powinniśmy poddać się ultrasonografii wszyscy i zobaczyć, czy nie mamy stłuszczenia wątroby? Specjaliści zajmujący się tym tematem nie podzielają tego zdania. Według nich wystarczy, aby wykonać USG wątroby (jamy brzusznej) w najważniejszych grupach ryzyka. Grupa lub czynnik ryzyka to pojęcie statystyczne. Oznacza grupę osób z pewnym stanem lub schorzeniem, gdzie prawdopodobieństwo występowania określonej choroby (w naszym przypadku NAFLD) jest większe niż w populacji ogólnej. Jeśli zatem w całej populacji ryzyko wystąpienia niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby wynosi 20-25%, to już w cukrzycy typu 2 ta wartość sięga 75%. Cukrzyca typu 2 jest zatem czynnikiem ryzyka występowania NAFLD.

Według polskich wytycznych badanie USG jamy brzusznej należy wykonać u osób z:

• otyłością;
• czynnikami ryzyka metabolicznego (zwiększony obwód w talii, hiperglikemia [zwiększone stężenie cukru we krwi], hipetriglicerydemia [zwiększone stężenie triglicerydów we krwi], zmniejszone stężenie cholesterolu HDL, nadciśnienie tętnicze);
• utrzymującą się zwiększoną aktywnością aminotransferazy alaninowej (ALT) o niejasnej przyczynie. 

Jak leczyć NAFLD?

Nie ma cudownego leku na tę chorobę. Żeby stłuszczenie cofnęło się trzeba stosować odpowiednią, niskokaloryczną dietę oraz praktykować regularny wysiłek fizyczny przez co najmniej 5 dni w tygodniu po 30 minut dziennie. Oto najważniejsze zasady dotyczące diety w NAFLD.

Czego unikać w diecie?

1. Eliminacja tłuszczów nasyconych i czerwonego mięsa.
2. Skreślenie z menu pełnotłustych produktów mlecznych.
3. Rezygnacja z tłuszczów typu trans oraz uwodornionych (utwardzonych).
4. Pilnowanie zawartości sodu w diecie – nie wolno przekraczać 1500 mg soli kuchennej na dobę.
5. Eliminacja cukru dodawanego do pokarmów.
6. Rezygnacja z wszystkich produktów z ziaren przetworzonych (czyli bez białej mąki i białego ryżu w diecie).
7. Zwracanie uwagi na to, co jest reklamowane jako suplement diety, a co posiada dane naukowe świadczące o skuteczności w leczeniu lub zapobieganiu chorób wątroby. Uważajmy również na suplementy, które nie są przeznaczone dla wątroby (lepiej ich używanie skonsultować z lekarzem).
8. Z lekarzem musimy także porozmawiać o przyjmowanych przewlekle lekach (w tym preparatach ziołowych). Mogą one uszkadzać wątrobę!
9. Wielkim „trucicielem” wątroby jest alkohol. Jeśli jesteśmy w grupie ryzyka, należy go w ogóle wyeliminować.

Co jest zdrowe i pożądane?

1. Oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia – do smażenia oraz trzy łyżki stołowe na dobę doustnie.
2. Owoce i warzywa (ale uwaga na zawartość soli!).
3. Produkty zawierające dużo błonnika, takie jak pieczywo pełnoziarniste i brązowy ryż.
4. Tłuste ryby (np. łosoś), znajdujące się w naszym menu przynajmniej kilka razy w tygodniu.
5. Kurczak tylko bez skórki, a wieprzowina jedynie chuda; jak najmniej przetworzonych mięs.
6. Nowe w Polsce, ale zdrowe pokarmy, jak ziarna quinoa.
7. Białko roślinne (rośliny strączkowe) bez żadnych ograniczeń.
8. Kawa – 3-4 filiżanki przefiltrowanej kawy dziennie.

Niezbędne fosfolipidy

W badaniach naukowych stwierdzono, że niezbędne fosfolipidy (EPL) wpływają korzystnie na regenerację błon komórkowej hepatocytów, czyli komórek wątroby. EPL sprzyjają naprawie i ochronie tej błony. Ponadto, wykazują działanie przeciwutleniające, przeciwzapalne, zapobiegające włóknieniu i regulują poziomy lipidów. Badania nad nimi jeszcze trwają, jednak już teraz można polecać fosfatydylocholinę pochodzenia sojowego jako lek wspomagający regenerację wątroby na poziomie błony komórkowej.

Piśmiennictwo:

1. Fatty Liver Disease. Cleveland Clinic (https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/15831-fatty-liver-disease).
2. Diagnosis of NAFLD & NASH. NIDDK (https://www.niddk.nih.gov/health-information/liver-disease/nafld-nash/diagnosis).
3. Non-alcoholic fatty liver disease (NAFLD). NHS (https://www.nhs.uk/conditions/non-alcoholic-fatty-liver-disease/).
4. Hartleb M., Wunsch E., Milkiewicz P., Drzewoski J., Olszanecka-Glinianowicz M., Mach T., Gutkowski K., Raszeja-Wyszomirska J., Jabłkowski M., Cichoż-Lach H., Stachowska E., Socha P., Okopień B., Krawczyk M., Kajor M., Drobnik J., Lewiński A., Wójcicki M., Januszewicz A., Strojek K.: Postępowanie z chorymi na niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby. Zalecenia Polskiej Grupy Ekspertów NAFLD 2019. Med. Prakt., 2019; 10: 47–74.
5. Fatty Liver Foundation (https://www.fattyliverfoundation.org/diet_nash).
6. Gundermann KJ et al. Activity of Essential Phospholipids (EPL) From Soybean in Liver Diseases. Pharmacol Rep 2011; 63(3): 643-59.

Marcin Pustkowski, lekarz rodzinny

Przed użyciem zapoznaj się z ulotką, która zawiera wskazania, przeciwwskazania, dane dotyczące działań niepożądanych i dawkowanie oraz informacje dotyczące stosowania produktu leczniczego, bądź skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą, gdyż każdy lek niewłaściwie stosowany zagraża Twojemu życiu lub zdrowiu.

_{Essentiale Forte, 300 mg, kapsułki. 1 kapsułka zawiera: 300 mg (Phospholipidum essentiale) fosfolipidów z nasion sojowych zawierających (3-sn-fosfatydylo)cholinę. Substancje pomocnicze o znanym działaniu: olej sojowy, etanol. Wskazania do stosowania: Essentiale Forte jest roślinnym produktem leczniczym stosowanym w chorobach wątroby. Zmniejsza subiektywne dolegliwości, takie jak: brak apetytu, uczucie ucisku w nadbrzuszu spowodowane uszkodzeniem wątroby w wyniku nieprawidłowej diety, działania substancji toksycznych lub w przebiegu zapalenia wątroby. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na substancję czynną, soję, orzeszki ziemne lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Podmiot odpowiedzialny: Sanofi-Aventis Sp. z o.o.}

_{Essentiale MAX, 600 mg, kapsułki, twarde. Każda kapsułka zawiera: Phospholipidum essentiale, fosfolipidy z nasion sojowych zawierające (3-sn-fosfatydylo)cholinę, 600 mg. Substancje pomocnicze o znanym działaniu: olej sojowy. Wskazania do stosowania: Essentiale Max jest roślinnym produktem leczniczym stosowanym w chorobach wątroby. Zmniejsza subiektywne dolegliwości, takie jak: brak apetytu, uczucie ucisku w prawym nadbrzuszu spowodowane uszkodzeniem wątroby w wyniku nieprawidłowej diety, działania substancji toksycznych lub w przebiegu zapalenia wątroby. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na substancję czynną, soję, orzeszki ziemne lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Podmiot odpowiedzialny: Sanofi-Aventis Sp. z o.o.}