Próchnica zębów – powszechna choroba. Jak zapobiegać próchnicy?

Próchnica zębów – na czym polega?

Zęby zbudowane są z trzech warstw – szkliwa, zębiny oraz miazgi zębowej. Szkliwo (łac. enamelum) jest zewnętrzną i najtrwalszą warstwą, zawiera bowiem związki mineralne, które zapewniają jej twardość oraz ochronę pozostałych warstw. Zębina (łac. dentinum) leży pod szkliwem w obrębie korony, szyjki i korzeni zęba. Jej zadaniem jest ochraniać miazgę zęba, bierze również udział w metabolizmie szkliwa i cementu (tkanka twarda zęba). Miazga zęba (łac. pulpa dentis) jest bogato unerwioną tkanką wypełniającą jamę zęba, pełni funkcję odżywczą i czuciową, jest niezbędna do tworzenia zębiny.

Próchnica zębów najpierw prowadzi do demineralizacji szkliwa, co osłabia jego strukturę i pozwala wnikać głębiej do kolejnych warstw zęba. Początki choroby są trudne do wychwycenia, na zębie pojawia się tzw. plama próchnicowa – kredowobiała, matowa plamka. Z czasem plama próchnicowa ciemnieje, a odwapniona warstwa szkliwa ulega uszkodzeniu, co prowadzi do powstania ubytku.

Przy próchnicy powierzchniowej dochodzi do nieodwracalnego ubytku w szkliwie. Gdy uszkodzona zostaje zębina, a na powierzchni zęba pojawia się ciemna plama, możemy mówić o próchnicy średniej. Jeżeli ubytek sięga aż do miazgi zębowej, a pacjent odczuwa silny ból, mamy do czynienia z próchnicą głęboką.

Przyczyny próchnicy zębów

Dominującą przyczyną rozwoju próchnicy jest obecność tzw. płytki nazębnej. Jest to miękki i lepki nalot, który ściśle przylega do powierzchni zębów, jednak da się go usunąć mechanicznie podczas szczotkowania i czyszczenia nicią dentystyczną. Składa się z bakterii (niepróchnicotwórczych i próchnicotwórczych) oraz węglowodanów i odtwarza się po każdym szczotkowaniu. Jeśli podstawowa higiena jamy ustnej zostaje zaniechana, na płytce nazębnej zaczynają odkładać się sole mineralne, co prowadzi do powstania kamienia nazębnego, a ten można usunąć w gabinecie stomatologicznym.

Obecność płytki nazębnej i kamienia sprzyja namnażaniu się bakterii próchnicotwórczych -  głównie Lactobacillus acidophilus i Streptococcus mutans. Bakterie te w wyniku metabolizowania cukrów wytwarzają kwasy, które obniżają pH w jamie ustnej (poniżej 5,5). Skutkiem tego procesu jest stopniowa demineralizacja szkliwa i jego osłabienie.

Co zwiększa ryzyko rozwoju próchnicy?

Aby mogła rozwinąć się próchnica, muszą jednocześnie zaistniej cztery czynniki:

• obecność w jamie ustnej próchnicotwórczych bakterii, które rozkładają cukry do kwasów (np. Lactobacillus acidophilus, Streptococcus mutans);
• źle zbilansowana dieta, obfitująca w cukry proste (np. słodycze, ciasta i ciasteczka, słodkie napoje i soki), które przetwarzane są przez bakterie w kwasy i przyczyniające się do spadku pH i demineralizacji szkliwa zębów;
• osobnicza podatność pacjenta, wynikająca z obciążenia genetycznego, nieprawidłowej pracy układu odpornościowego, twardości zębów i ich budowy anatomicznej oraz ustawienia, ilości wydzielanej śliny;
• czas przebywania cukrów w jamie ustnej, zależny od ilości spożywanych cukrów oraz częstości szczotkowania i nitkowania zębów.

Jeżeli więc nasza dieta składa się w dużej mierze z cukrów prostych, a zęby myjemy nieregularnie lub niedokładnie, jesteśmy bardziej narażeni na rozwój próchnicy zębów.

Próchnica zębów u dzieci

Próchnica jest chorobą zębów często dotykającą najmłodszych pacjentów. Może wystąpić krótko po wyrżnięciu zębów mlecznych lub stałych, a jej przebieg jest bardzo szybki. W krótkim czasie zniszczeniu może ulec cała korona zęba, a w proces chorobowy wciągnięta zostaje także miazga zęba.

Mimo krążących mitów na temat nieleczenia zębów mlecznych, próchnica mleczaków wymaga interwencji stomatologa. Brak leczenia może doprowadzić do rozprzestrzenienia się zmian próchnicznych na inne zęby i w konsekwencji ich utratę. Wczesna utrata zębów mlecznych przyczynia się do opóźnienia wyrzynania zębów stałych i zaburzeń zgryzu.

Leczenie próchnicy zębów

Widoczne na zębach ubytki nie regenerują się i wymagają leczenia stomatologicznego, którego nadrzędnym celem jest zachowanie zęba i zapobieżenie rozwojowi choroby. Wczesne zmiany demineralizacyjne można leczyć ozonem, czyli metodą niewymagającą usuwania tkanek zęba. Stomatolog może również zastosować specjalistyczne preparaty, które wspomogą remineralizację tkanek twardych. Jeśli jednak próchnica jest bardziej zaawansowana, stomatolog musi usunąć chorą tkankę zęba i założyć wypełnienie. Dla komfortu pacjenta stomatolog może zastosować znieczulenie miejscowe (o ile nie występują żadne przeciwwskazania), które eliminuje ból. Zmiany próchnicze sięgające miazgi zęba wywołują stan zapalny tych tkanek, co wymaga leczenia endodontycznego (tzw. leczenie kanałowe).

Jak zapobiegać próchnicy?

Próchnica bywa bagatelizowana przez pacjentów, jednak nie można jej lekceważyć. Następstwem nieleczonej próchnicy zębów mogą być choroby ogólnoustrojowe, w tym schorzenia układu sercowo-naczyniowego, nerek, stawów i kości, a także problemy okulistyczne. W skrajnych przypadkach bakterie próchnicotwórcze mogą doprowadzić do rozwoju sepsy lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.  

Modyfikacja nawyków żywieniowych

Jednym z filarów profilaktyki próchnicy jest ograniczenie w diecie pokarmów bogatych w cukry proste. Jest to szczególnie istotne u dzieci, które chętnie sięgają po słodycze i przekąski, a które dopiero uczą się dbania o zęby. Należy zadbać o to, by słodkie i kwaśne produkty nie pozostawały na zębach zbyt długo. Tego typu pokarmu powinny być dodatkiem do głównego posiłku, aby maksymalnie ograniczyć czas narażenia zębów na działanie kwasów. Wieczorne szczotkowanie zębów najlepiej zaplanować po ostatnim posiłku dnia.

Prawidłowa higiena jamy ustnej

Higiena jamy ustnej jest niezwykle istotnym elementem profilaktyki. Zęby należy szczotkować przynajmniej dwa razy dziennie (rano i wieczorem), a najlepiej po każdym posiłku. Nieprawdą jest, że szczoteczki elektryczne (np. BRAUN Szczot.d/zęb. elektr.z ładowarką, Dr Scott Omega Szczoteczka elektryczna, SPINBRUSH Pro-Whitening szczot.d/zębów elektryczna, GUM Szczoteczka elektryczna PowerCARE) są bardziej skuteczne od szczoteczek manualnych (CURASEPT BIOSMALTO SENSITIVE Szczoteczka d/zęb., Dr Scott Bambus Twist Szczoteczka, TELLO 4920 soft Szczoteczka d/zęb.), jednak mogą być lepszym wyborem dla dzieci. Wybór szczoteczki oraz technikę mycia zębów najlepiej omówić z higienistką stomatologiczną lub dentystą.

Oprócz szczotkowania zaleca się stosowanie nici dentystycznych (Gum Fine Floss, Curaprox, Elgydium Dental Floss, KIN, ORAL-B Satin Floss mint), szczoteczek międzyzębowych (Active, CURAPROX, Elgydium, Jordan Brush Between) lub irygatorów, a także płynów do płukania jamy ustnej (ALFA MED Płyn do płukania jamy ustnej, ANOXIDENT Balance Płyn do płukania jamy ustnej, CHLORHEXIL EXTRA Płyn d/płuk.jamy ustnej, ELMEX Płyn do pł.jamy ustnej przeciw erozji, LISTERINE COOLMINT Płyn d/hig.ust, ELMEX Płyn d/płuk.jamy ust. p/próchnicy).

Regularne kontrole u dentysty

Pierwsza wizyta u stomatologa powinna odbyć się zaraz po wyrżnięciu zębów mlecznych u dziecka. Kolejne wizyty kontrolne powinny mieć miejsce co 3-6 miesięcy, ponieważ u dzieci choroby zębów postępują szybciej. Osoby dorosłe powinny odwiedzać gabinet stomatologiczny raz na pół roku lub tak często, jak zalecił dentysta.