Parathormon (PTH) − funkcje, badania, przyczyny niedoboru i nadmiaru

Fizjologiczne działanie parathormonu

Parathormon produkowany jest przez przytarczyce, niewielkie gruczoły wewnątrzwydzielnicze, położone w przedniej części szyi. Jego zadaniem jest utrzymanie optymalnego poziomu wapnia w osoczu krwi, co przekłada się na właściwy przebieg procesu krzepnięcia, prawidłową pracę mięśni i układu nerwowego czy regulację wydzielania hormonów, np. insuliny.

W odpowiedzi na spadek jonów wapnia we krwi, przytarczyce zwiększają wydzielanie parathormonu. Jego działanie oparte jest na trzech głównych mechanizmach:

• nasilenie wchłaniania zwrotnego wapnia w nerkach, przy równoczesnym zwiększeniu wydalania fosforanów,
• uwalnianie wapnia z kości,
• zwiększenie wchłaniania wapnia w jelitach.

Warto zauważyć, że prawidłowe działanie parathormonu uzależnione jest od właściwego poziomu magnezu i aktywnej formy witaminy D, która nie tylko pośredniczy w przyswajaniu wapnia z jelit, lecz także odpowiada za równowagę między mineralizacją i resorpcją kości.

Przyczyny nieprawidłowego poziomu parathormonu

Nadmierne wahania poziomu parathormonu spowodowane są niedoczynnością lub nadczynnością przytarczyc. W obu przypadkach konieczne jest jak najszybsze wyrównanie zaburzeń w celu uniknięcia dalszych powikłań.

Nadczynność przytarczyc

Nadczynność przytarczyc prowadzi do nadmiernej produkcji parathormonu i podwyższenia ilości jonów wapnia we krwi. W zależności od przyczyny, wyróżniamy odmianę pierwotną i wtórną choroby. 

Pierwotną nadczynność przytarczyc wywołują najczęściej tzw. gruczolaki, stanowiące łagodny przerost przytarczyc. Zdecydowanie rzadziej diagnozuje się chorobę nowotworową. Nadczynność przytarczyc może być uwarunkowana genetycznie, a ryzyko zachorowania wzrasta w przypadku dodatniego wywiadu rodzinnego.

Wtórna nadczynność przytarczyc jest wynikiem innych chorób zaburzających poziom wapnia we krwi. Najczęstszą z nich jest niewydolność nerek, w wyniku której dochodzi do zmniejszenia wydalania fosforanów. W efekcie wiążą one jony wapnia, obniżając ich stężenie we krwi. Ponadto nerki biorą udział w przemianie witaminy D do formy aktywnej, a ich niewydolność prowadzi do upośledzenia tego procesu. Zachodzące zmiany wpływają na pracę przytarczyc, prowadząc do zwiększonego wyrzutu parathormonu.

Do objawów nadczynności przytarczyc zaliczamy:

• bóle kostne i tendencje do złamań − w wyniku nadmiernej “ucieczki” wapnia z kości, 
• bóle brzucha, zaparcia, nudności,
• zaburzenia depresyjne,
• nasilone pragnienie i częste oddawanie moczu,
• osłabienie,
• kamicę nerkową.

Leczenie nadczynności przytarczyc ustalane jest indywidualnie. Odmiana pierwotna wymaga najczęściej zabiegu operacyjnego, z kolei w przypadku odmiany wtórnej dąży się do wyeliminowania przyczyny zaburzeń, przy jednoczesnym zastosowaniu leczenia objawowego.

Niedoczynność przytarczyc

Wśród przyczyn niedoczynności przytarczyc i zmniejszonej produkcji parathormonu najczęściej wymienia się usunięcie lub niedokrwienie tych gruczołów, przebytą radioterapię, choroby autoimmunologiczne oraz zaburzenia genetyczne. Rzadziej diagnozuje się odmianę rzekomą, polegającą na zmniejszonej wrażliwości tkanek na działanie parathormonu. U pacjentów cierpiących na niedoczynność przytarczyc obserwujemy objawy tężyczki, drętwienie i skurcze mięśni oraz zaburzenia zachowania. 

Leczenie niedoczynności przytarczyc polega przede wszystkim na wyrównaniu obniżonego poziomu wapnia we krwi oraz zastosowaniu witaminy D w wysokich dawkach. W łagodniejszym przebiegu choroby, lekarz może zalecić stosowanie preparatów bez recepty: 

• w przypadku wapnia - Calperos 500, Calperos 1000;
• w przypadku witaminy D - Ibuvit 4000, Vigalex Max.

Wybrany preparat zarezerwujesz w dowolnej aptece i bez wychodzenia z domu za pomocą portalu KtoMaLek.pl.

Zdarza się, że niedoczynność przytarczyc wynika z podwyższonego poziomu wapnia we krwi, który występuje z przyczyn niezwiązanych z parathormonem (np. w wyniku stosowanych leków czy przedawkowania witaminy D). W odpowiedzi na te zmiany ilość wydzielanego parathormonu spada. W tym przypadku leczenie zależne jest od przyczyny i ustalane jest indywidualnie.

Badanie poziomu parathormonu

Badanie poziomu parathormonu wymaga pobrania na czczo próbki krwi żylnej w laboratorium diagnostycznym. Aby uzyskać pełen obraz stanu zdrowia, warto oznaczyć także poziom wapnia, fosforanów, witaminy D oraz zweryfikować parametry oceniające funkcje nerek. Wyniki odbiegające od normy należy niezwłocznie skonsultować z endokrynologiem.