Mononukleoza: objawy i sposoby leczenia

Mononukleoza zakaźna – co to za choroba?

Mononukleoza zakaźna jest chorobą wirusową, którą wywołuje najczęściej pierwotne zakażenie wirusem Epsteina-Barr (EBV), należącego do grupy wirusów opryszczki. Nazywana jest również "chorobą pocałunków", gdyż można się nią zarazić w poprzez kontakt z płynami ustrojowymi np. w wyniku pocałunku lub korzystanie z tych samych kubków, butelek, czy naczyń. Wirus dostaje się do komórek nabłonkowych jamy ustnej i gardła, a następnie dostaje się do krwiobiegu. Niemal cała populacja ma dodatni wynik przeciwciał świadczących o kontakcie EBV. Czas inkubacji wynosi od jednego do dwóch miesięcy (30 – 50 dni), a wirus pozostaje w organizmie już do końca życia, aktywując się w stanach obniżonej odporności. 

Przyczyny mononukleozy zakaźnej

Przyczyną zachorowania na mononukleozę zakaźną jest zarażenie się wirusem EBV. Zarazić się można od osób chorych na mononukleozę zakaźną, pacjentów w okresie rekonwalescencji, a także nosicieli wirusa i osób, które zakażenie EBV przechodzą bezobjawowo. Do zakażenia może dojść także poprzez transfuzję zakażonej krwi, przeszczep zakażonego szpiku lub zakażonych narządów wewnętrznych.

Na mononukleozę zakaźną często chorują dzieci w wieku przedszkolnym, dzieląc się posiłkiem, czy wymieniając się zabawkami. Do grupy ryzyka należy także młodzież, która znajduje się w okresie dojrzewania. Właśnie w tym czasie zdarzają się pierwsze pocałunki i bliższe kontakty z rówieśnikami. Zdecydowanie rzadziej chorują dzieci do 2. roku życia i dorośli po ukończeniu 40. roku życia.

Objawy mononukleozy – jak rozpoznać?

Początkowe objawy mononukleozy zakaźnej u młodzieży i dorosłych przypominają grypę lub zwykłe przeziębienie. Osoba chora jest zmęczona i osłabiona, odczuwa bóle mięśni i skarży się na pogorszone samopoczucie. Z czasem pojawia się wysoka gorączka (powyżej 38,5°C), która utrzymuje się nawet przez dwa tygodnie – znacznie dłużej, niż przy typowych infekcjach wirusowych. Podwyższonej temperaturze towarzyszy stan zapalny gardła i migdałków podniebiennych, na których może pojawić się białawy nalot. Ten objaw jest charakterystyczny również dla anginy bakteryjnej, stąd wielu chorych rozpoczyna antybiotykoterapię. W efekcie na ciele pojawić się może charakterystyczna wysypka o charakterze plamisto-grudkowym, podobna do tej w przebiegu szkarlatyny lub różyczki. Innym objawem jest uogólnione powiększenie węzłów chłonnych. Rzadziej występuje obrzęk twarzy, głównie w okolicy powiek i nasady nosa. W przebiegu mononukleozy dochodzi do powiększenia wątroby oraz śledziony.

Podobnie, jak w przebiegu typowych infekcji wirusowych, chory na mononukleozę może odczuwać bóle głowy, szyi i karku, a także stawów. Często występuje katar i problemy z zatokami. Zdarzają się również, że chory odczuwa silne bóle brzucha lub traci apetyt.
U dzieci zakażenie wirusem EBV najczęściej przebiega bezobjawowo lub bardzo łagodnie. Zdarza się podwyższona temperatura, powiększenie węzłów chłonnych oraz widoczny stan zapalny gardła. Dziecko może być marudne, przemęczone i odmawiać jedzenia.

Diagnostyka i metody leczenia

Jeżeli zaobserwowaliśmy u siebie podobne objawy, należy zgłosić się do lekarza rodzinnego. Już na podstawie towarzyszących nam dolegliwości jest w stanie ocenić, czy mamy do czynienia z mononukleozą zakaźną. Oprócz opierania się na objawach klinicznych, lekarz może pomocniczo zlecić badania laboratoryjne:

• morfologia krwi z rozmazem - leukocytoza z przewagą limfocytów może świadczyć o mononukleozie;
• ASPAT i ALAT - podwyższone enzymy wątrobowe są typowym objawem u nawet 80% chorych,
• przeciwciała anty-VCA IgM - ich obecność świadczy o stosunkowo świeżej infekcji.

Nie istnieje metoda leczenia mononukleozy. Terapia wygląda podobnie, jak podczas leczenia typowej infekcji wirusowej. Lekarz może zalecić stosowanie leków obniżających gorączkę i uśmierzających ból, jak paracetamol (APAP, Codipar, Panadol, Paracetamol Hasco) lub przeciwzapalnych np. ibuprofen (Ibuprom, Ibum, Ibumax, Ibupar, Nurofen).

Wskazane jest, by chory przez kilka dni pozostał w domu, by odpocząć i nie zarażać kolejnych osób. Należy pamiętać o częstym nawadnianiu, gdyż wysoka gorączka może prowadzić do odwodnienia. Intensywny wysiłek fizyczny nie jest wskazany. Ból gardła można złagodzić stosując tabletki do ssania (Cholinex, Strepsils, Tantum Verde, Orofar Max, Neo-Angin), spraye (Orofar, Tantum Verde, Strepsils) lub płukanki (Hascosept, Glimbax, Gargarin). Pomóc mogą również domowe płukanki na bazie soli kuchennej, wody utlenionej lub naparów z ziół, takich jak: szałwia, rumianek, tymianek.

W leczeniu mononukleozy zakaźnej nie stosuje się antybiotyków. Wyjątkiem są sytuacje, gdzie dochodzi do powikłania w postaci nadkażenia bakteryjnego, zwykle paciorkowcowego zapalenia gardła.

Jak się uchronić przed chorobą?

Przed mononukleozą właściwie nie sposób się uchronić. Osoby, które przeszły chorobą i wyzdrowiały, jeszcze przez kilka miesięcy stanowią źródło zakażenia. Co więcej, do końca życia okresowo osób zakażonych EBV patogen pojawia się w ślinie. Zarażają także osoby w bezobjawowym okresie wylęgania. Nie ma zatem możliwości, by całkowicie odizolować się od źródeł zakażenia. Mimo to należy pamiętać o podstawowych zasadach higieny, jak częste mycie rąk i unikanie wspólnego korzystania z różnych przedmiotów, które mogły mieć kontakt ze śliną (butelki, kubki, talerze, sztućce).

Na szczęście mononukleoza jest chorobą o charakterze samoograniczającym. Jej objawy ustępują po około 2-3 miesiąca miesiącach. Po jej przechorowaniu zyskujemy trwałą odporność na całe życie.