Krztusiec – objawy, metody leczenia, szczepienia przeciw krztuścowi

Krztusiec (koklusz) - co to za choroba?

Krztusiec, dawniej nazywany kokluszem, jest wysoce zaraźliwą, ostrą chorobą zakaźną układu oddechowego, wywołaną przez zakażeniem Gram-ujemną pałeczką krztuśca (Bortedella pertussis). Źródłem zakażenia są osoby chore, również te, u których choroba ma niecharakterystyczny lub skąpoobjawowy przebieg. Wysoka zaraźliwość występuje w pierwszych dwóch tygodniach, choć właściwie prowadzona antybiotykoterapia skraca ten okres do pierwszych kilku dni. Bakterie przenoszą się drogą kropelkową (np. podczas kichania, kaszlu) oraz poprzez kontakt bezpośredni z zakażonym.

Najbardziej narażone na zakażenie pałeczkami krztuśca są niemowlęta i małe dzieci, u których układ odpornościowy nie jest jeszcze w pełni wykształcony, a które nie zostały jeszcze objęte szczepieniem ochronnym. Również z tego powodu ta grupa jest najbardziej narażona na wystąpienie groźnych powikłań po przechorowaniu krztuśca.

Jak objawia się krztusiec?

Okres wylęgania choroby wynosi średnio 7-10 dni, a jej przebieg podzielić można na trzy okresy.

• Nieżytowy okres krztuśca – faza ta rozpoczyna się po 7-14 dniach od kontaktu z bakterią i trwa około 1-2 tygodnie. W tym okresie choroba przypomina przeziębienie o cięższym przebiegu. U chorego może pojawić się stan podgorączkowy, bóle mięśni i głowy, katar, suchy kaszel (pojawiający się najpierw w nocy, a później także za dnia) i stan zapalny gardła. U części pacjentów objawy mają bardzo łagodny charakter lub w ogóle nie występują.
• Okres napadów kaszlu – może się utrzymywać od 2 do nawet 4 tygodni. Przebieg tej fazy zależny jest od wieku pacjenta i kondycji jego układu immunologicznego. Faza napadowa charakteryzuje się męczącymi i długotrwałymi napadami kaszlu, które zakończone są głośnym wdechem (tzw. pianiem). Kaszel bywa tak intensywny, że może wywołać wymioty. U niemowląt dominujące symptomy to duszności, zaczerwienienie twarzy, łzawienie oczu, sinica i groźne bezdechy. Z kolei u osób dorosłych dominującym objawem jest suchy, przewlekły kaszel, nasilający się nocą.

Napady kaszlu zazwyczaj rozpoczynają się kilkoma mocnymi kaszlnięciami na jednym wydechu, po których następuje świszczący wdech określany, przypominający pianie koguta. W trakcie napadu kaszlu może dojść do zaczerwienienia i obrzęku twarzy, łzawienia, omdleń. Na skutek podwyższonego ciśnienia krwi tak silny kaszel może doprowadzać do pękania naczyń krwionośnych, objawiającego się krwawieniami z nosa, wybroczynami na twarzy czy wylewem krwi do spojówek.

• Okres rekonwalescencji – to czas, gdy zmniejsza się intensywność i częstotliwość napadów kaszlu, lecz sam kaszel suchy może utrzymywać się jeszcze przez długie tygodnie. Czynnikiem wyzwalającym odruch kaszlowy może być np. wysiłek fizyczny, silne emocje, zmiany temperatury.

Krztusiec cechuje się dużą zakaźnością, zwłaszcza w pierwszych trzech tygodniach występowania objawów.  

Groźne powikłania krztuśca

Najczęstszym powikłaniem krztuśca jest bakteryjne zakażenie płuc, zapalenie ucha i zapalenie oskrzeli, a także drgawki i bezdechy. 

Niezwykle groźne dla małych dzieci jest krztuścowe uszkodzenie mózgu (encefalopatia), które przejawia się zaburzeniami świadomości, napadami drgawek, niedowładami i uszkodzeniami nerwów czaszkowych, co zazwyczaj prowadzi do trwałej niepełnosprawności. 

Powikłana mogą też wystąpić u pacjentów dorosłych. Skutkiem przewlekłego i intensywnego kaszlu mogą być nietrzymanie moczu i przepukliny, zaburzenia snu, a także zapalenia płuc. Zdarza się, że podczas napadu kaszlu dochodzi do złamania żeber, a nawet krwawień do mózgu.

Jak wygląda leczenie krztuśca?

Krztusiec jest chorobą wywołaną zakażeniem bakteryjnym, dlatego istotne jest wprowadzenie antybiotykoterapii, aby ograniczyć okres zaraźliwości. Zazwyczaj stosuje się antybiotyki makrolidowe (azytromycynę, klarytomycynę). Po wdrożeniu antybiotykoterapii okres zakaźności skraca się do ok. 5-7 dni od rozpoczęcia leczenia. Trzeba jednak pamiętać, że antybiotyki nie łagodzą przebiegu choroby, dlatego dalsze leczenie ma charakter objawowy. Choremu podaje się leki mukolityczne, które ułatwiają odkrztuszanie gromadzącej się wydzieliny oraz dba się o właściwe nawadnianie organizmu.

W przypadku ciężkiego przebiegu choroby konieczna może się okazać hospitalizacja pacjenta.

Szczepienie przeciwko krztuścowi

Najskuteczniejszą metodą ochrony przed krztuścem jest szczepienie ochronne, które w Polsce jest obowiązkowe dla dzieci i nastolatków. 

Szczepionka przeciw krztuścowi może zawierać pełnokomórkowy składnik krztuśca (DTwP) lub bezkomórkowy składnik krztuśca (DTaP). W ramach Programu Szczepień Ochronnych (PSO) podaje się ją w ramach jedno wstrzyknięcia jako szczepionkę skojarzoną przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP) w następującym schemacie:

• w 2. miesiącu życia (DTP);
• od 3. do 4. miesiąca życia (DTP);
• od 5. do 6. miesiąca życia (DTP);
• od 16. do 18. miesiąca życia (DTP);
• w wieku 6. lat (DTaP);
• w wieku 14. lat (DTaP);
• w wieku 19. lat (dT).

Ani przechorowanie krztuśca, ani szczepionka nie zapewniają trwałej odporności, dlatego konieczne są szczepienia przypominające. Zaleca się, by osoby dorosłe, który przeszły powyższy schemat szczepienia, przyjmowały dawkę przypominającą co 10 lat. 

Po podaniu szczepionki zazwyczaj (1 na 100 podanych dawek) występuje ból i tkliwość w miejscu wstrzyknięcia, a także obrzęk i świąd, stan podgorączkowy, senność i niepokój, które szybko ustępują.

Ostre niepożądane odczyny poszczepienne (NOP) związane ze szczepieniem przeciw krztuścowi występują rzadko – 1 na 10 000 dawek szczepionki pełnokomórkowej i 2-krotnie rzadziej w przypadku podania szczepionki bezkomórkowej.