Kalendarz szczepień 2019 - szczepienia obowiązkowe

Program Szczepień Ochronnych – co obejmuje?

Co roku Program Szczepie Ochronnych (PSO) jest aktualizowany, a jego ostateczne brzmienie ogłaszane jest pod koniec października w postaci Komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego. W dokumencie tym znajduje się wykaz szczepień obowiązkowych, które realizowane są według kalendarza u pacjentów do 19. roku życia oraz szczepień dla osób szczególnie narażonych na zakażenie (np. uczniów szkół medycznych, studentów uczelni medycznych).

Szczepienia obowiązkowe finansowane są w ramach NFZ, zatem dla pacjenta są bezpłatne. Należą do nich szczepienia przeciw: gruźlicy, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (wzw B), błonicy, tężcowi, krztuścowi, ostremu nagminnemu porażeniu dziecięcemu (polio), inwazyjnemu zakażeniu Haemophilus influenzae typu B (Hib), odrze, śwince, różyczce, pneumokokom i ospie wietrznej.

Zmiany w kalendarzu szczepień na rok 2019

W tym roku do Programu Szczepień Ochronnych wprowadzono kilka istotnych zmian dotyczących szczepień obowiązkowych dzieci i młodzieży według wieku. Najważniejsza dotyczy zasad szczepienia noworodków przeciwko gruźlicy. Zgodnie z nowymi zaleceniami dziecko powinno być zaszczepione przed wypisaniem z oddziału noworodkowego. Do tej pory dzieci musiały być zaszczepione przeciwko gruźlicy i WZW typu B w ciągu 24 godzin po urodzeniu lub innym możliwym terminie przed wypisaniem z oddziału noworodkowego.

Wprowadzono również zmiany w przypadku szczepienia przeciwko odrze, śwince i różyczce. Przesunięto podanie drugiej dawki szczepionki z 10. na 6. rok życia. Zmianę tę uzasadniono zapewnieniem dzieciom ochrony przed rozpoczęciem nauki w szkole. Ma to także związek z sytuacją epidemiologiczną odry w Europie.

Zmianie uległ również zapis dotyczący obowiązkowych szczepień wcześniaków przeciwko pneumokokom (łac. Streptococcus pneumoniae). Od teraz 4-dawkowy schemat szczepienia podstawowego, czyli trzy dawki szczepienia pierwotnego oraz jedna dawka uzupełniająca (3+1) obejmuje również dzieci od 2. miesiąca życia do ukończenia 12. miesiąca życia urodzone przed końcem 37. tygodnia ciąży lub urodzone z masą ciała poniżej 2500 g.

Zmieniły się też zasady szczepienia z użyciem szczepionki wysoce skojarzonej typu "6 w 1" (DTPa-IPV-Hib-HBV). W przypadku dzieci, u których planuje się to szczepienie należy podać jedną dawkę szczepionki przeciwko WZW typu B w 1. dobie życia, uwzględniając narażenie na zakażenie HBV.

Ważna zmiana nastąpiła także w zasadach szczepień dotyczących osób cierpiących na zaawansowaną chorobę nerek z filtracją kłębuszkową poniżej 30 ml/min oraz osób dializowanych. W takich przypadkach dawki przypominające szczepień trzeba podawać zgodnie ze wskazaniami producenta szczepionki, a także zgodnie z zaleceniami lekarza, jeśli stężenie przeciwciał anty HBs jest poniżej poziomu ochronnego (10 j.m./l). Badanie poziomu przeciwciał zaleca się wykonywać co 6-12 miesięcy.

Obowiązkowe szczepienia ochronne w ramach kalendarza szczepień na rok 2019

Gruźlica

Gruźlica (łac. tuberculosis) to choroba zakaźna, która wywołują prątki gruźlicy z grupy Mycobacterium tuberculosis complex. Bakterie rozprzestrzeniają się drogą oddechową, kolonizując przede wszystkim płuca, ale mogą również docierać do innych narządów i tkanek. Szczepionka BCG (Bacillus Calmette-Guérin) przeciwko tej chorobie zawiera żywe, osłabione prątki bydlęce. Zgodnie z nowym kalendarzem szczepień podaje się ją przed wypisaniem dziecka z oddziału noworodkowego.

WZW typu B

Wirusowe zapalenie wątroby typu B (wzw B) jest jedna z najgroźniejszych chorób zakaźnych, którą wywołuje wirus HBV (ang. Hepatitis B Virus). Zakażenie może mieć charakter ostry lub przewlekły, dochodzi do niego przez kontakt z krwią zakażonej osoby, używanie niejałowego sprzętu medycznego, który miał kontakt z taką krwią, a także przez kontakty seksualne z osobą zarażoną. Dziecko może zarazić się wzw B w trakcie porodu od zakażonej wcześniej matki. Szczepionka należy do grupy tzw. szczepionek "nieżywych" i zawiera rekombinowana, czyli sztucznie wytworzoną część wirusa.

Szczepionkę przeciw wzw B podaje się w trzech dawkach:

• w ciągu 1. doby po narodzinach,
• w 2. miesiącu życia,
• w 7. miesiącu życia.

Błonica

Błonica (dyfteryt, łac. diphtheria) jest chorobą zakaźną wywołaną przez bakterie zwane maczugowcami błonicy. Choroba przenosi się droga kropelkową lub w wyniku bezpośredniego kontaktu z chorym lub nosicielem. Błonica może prowadzić do powikłań neurologicznych, a nawet uduszenia i zatrzymania akcji serca. Szczepionka przeciw tej chorobie zawiera nieaktywowaną toksynę błonicza. Ma postać szczepionki monowalentnej D (wyłącznie przeciwko błonicy) lub skojarzonej przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP/DTaP) lub przeciw błonicy i tężcowi (DT), gdy istnieją przeciwwskazania do szczepienia przeciw krztuścowi.

Szczepienie przeciwko błonicy przeprowadza się w następującym schemacie:

• w 2. miesiącu życia (DTP),
• od 3. do 4. miesiąca życia (DTP)
• od 5. do 6. miesiąca życia (DTP),
• od 16. do 18. miesiąca życia (DTP),
• w wieku 6. lat (DTaP),
• w wieku 14. lat (DTaP),
• w wieku 19. lat (dT).

Tężec

Tężec (łac. tetanus) to choroba zakaźna, wywołana działaniem toksyny tężcowej, którą wytwarzają laseczki tężca (łac. Clostridium tetani). Bakterie te obecne są w glebie, kurzu i wodzie, a także przewodzie pokarmowym zwierząt. Do zakażenia może dojść w wyniku przypadkowego urazu, którego efektem jest przerwanie ciągłości tkanek. Szczepionka przeciwko tężcowi należy to tych inaktywowanych, zawiera oczyszczoną, nieaktywną toksynę tężcową. Schemat szczepień realizuje się szczepionkami skojarzonymi przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP/DTaP), szczepionka monowalentną T (przeciw tężcowi) lub szczepionką przeciw błonicy i tężcowi (DT), gdy zachodzą przeciwwskazania do podania szczepienia przeciw krztuścowi.

Schemat szczepienia wygląda tak samo, jak w przypadku szczepienia przeciw błonicy:

• w 2. miesiącu życia (DTP),
• od 3. do 4. miesiąca życia (DTP)
• od 5. do 6. miesiąca życia (DTP),
• od 16. do 18. miesiąca życia (DTP),
• w wieku 6. lat (DTaP),
• w wieku 14. lat (DTaP),
• w wieku 19. lat (dT).

Krztusiec

Krztusiec (koklusz) to ostra choroba zakaźna, atakująca układ oddechowy. Wywołują ją pałeczki krztuśca (łac. Bordetella pertussis), którymi można się zarazić drogą kropelkową. Pałeczka krztuśca przyczynia się do wydzielania toksyny krztuścowej wywołującej leukocytozę i działającej hamująco na limfocyty i makrofagi, które podążają do ognisk stanu zapalnego Charakterystycznym objawem choroby jest uciążliwy i długotrwały kaszel, który może kończyć się wymiotami, bezdechem i głośnym wdechem. Choroba niesie ze sobą wiele groźnych powikłań. Szczepionka przeciw krztuścowi zawiera pełnokomórkowy składnik krztuśca (DTwP) lub bezkomórkowy składnik krztuśca (DTaP). Zawsze jest podawana w jednym wstrzyknięciu jako szczepienie przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP).

Schemat szczepień przeciwko krztuścowi wygląda następująco:

• w 2. miesiącu życia (DTP),
• od 3. do 4. miesiąca życia (DTP),
• od 5. do 6. miesiąca życia (DTP),
• od 16. do 18. miesiąca życia (DTP),
• w wieku 6. lat (DTaP),
• w wieku 14. lat (DTaP).

Polio

Polio (nagminne porażenie dziecięce lub choroba Heinego-Medina) jest choroba zakaźną wywołaną przez poliowirusy. Nazywana jest chorobą "brudnych rąk", ponieważ rozprzestrzenia się przez kontakt z osobami zakażonymi oraz skażonymi przedmiotami i nieprzestrzeganie zasad higieny. Poliowirusy prowadzą do uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego. Szczepionka przeciw polio zawiera inaktywowane (zabite) poliowirusy, podaje się ją w czterech dawkach - trzy dawki szczepienia podstawowego i dawka przypominająca (3+1).

Schemat szczepienia przeciwko polio wygląda następująco:

• między 3. a 4. miesiącem życia (IPV),
• między 5. a 6. miesiącem życia (IPV),
• między 16. a 18. miesiącem życia (IPV),
• w wieku 6 lat (IPV).

Hib

Hib jest skrótem od nazwy bakterii Haemophilus influenzae typu b, odpowiedzialnej za wywoływanie różnych chorób, w tym zagrażających życiu: sepsy, zapalenia płuc, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, czy zapalenia szpiku kostnego. Do zakażenia dochodzi poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą lub nosicielem. Szczepionka przeciw zakażeniu tą bakterią dostępna jest w postaci skoniugowanej (antygen połączony jest z nośnikiem ułatwiającym zbudowanie odporności). Stosuje się szczepionki monowalentne lub połączone z innymi antygenami (przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, wzw B i polio). Szczepienie podaje się w schemacie:

• w wieku 2. miesięcy (Hib),
• od 3. do 4. miesiąca (Hib),
• od 5. do 6. miesiąca (Hib),
• od 16. do 18. miesiąca (Hib).

Odra, świnka i różyczka

Odra (łac. morbilli) jest chorobą zakaźną wywołaną przez wirusa odry. Szerzy się on drogą kropelkową, a także przy bezpośrednim kontakcie z wydzieliną nosowo-gardłową osoby zarażonej. Choroba bardzo szybko rozprzestrzenia się wśród osób nieuodpornionych i może zaatakować w każdym wieku. Jest szczególnie groźna dla dzieci do 5. roku życia i osób z zaburzeniami układu immunologicznego.

Świnka (łac. parotitis epidemica), czyli nagminne zapalenie ślinianek przyusznych, to choroba wywołana przez wirusa świnki. Jej charakterystycznym objawem, który występuje w połowie przypadków, jest bolesne powiększenie ślinianek przyusznych. Wirus rozprzestrzenia się drogą kropelkową lub przez dotykanie przedmiotów, które miały kontakt z wydzieliną z gardła osoby chorej. Powikłania po śwince częściej dotyczą chłopców, powodując m.in. zapalenie jąder, co może prowadzić do bezpłodności.

Różyczkę (łac. rubella) wywołuje wirus różyczki, przenoszący się drogą kropelkową. U dzieci przebiega stosunkowo łagodne i bezobjawowo, u dorosłych jest bardziej niebezpieczna. Różyczka jest poważnym zagrożeniem dla ciężarnych, gdyż grozi poważnymi uszkodzeniami płodu i poronieniem. Zakażenie wywołane wirusem różyczki u matki w okresie pierwszych trzech miesięcy ciąży prowadzi do rozwoju tzw. embriopatii różyczkowej, na którą składają się: zaćma, jaskra, małoocze, wady serca, małogłowie z upośledzeniem rozwoju umysłowego.

Szczepienie przeciwko tym chorobom (odrze, śwince i różyczce) podaje się w formie skojarzonej (MMR). Szczepionka zawiera żywe, osłabione wirusy. Podaje się ją:

• między 13. a 14. miesiącem życia (MMR),
• w wieku 6. lat (MRR).

Pneumokoki

Zakażenie pneumokokowe wywołane jest przez dwoinkę zapalenia płuc, należącą do grupy paciorkowców. Wbrew nazwie może ona wywołać znacznie więcej zakażeń, niż tylko zapalenie płuc, m.in.: zapalenie zatok, zapalenie ucha środkowego, zapalenie wsierdzia, zapalenie szpiku, czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Wiele osób jest nosicielami pneumokoków, na zakażenie najbardziej narażone są dzieci do 2. roku życia i osoby starcze, które ukończyły 65 lat.

Istnieją dwa rodzaje szczepionek przeciwko pneumokokom - skoniugowane (podawane u dzieci do 5. roku życia) oraz polisacharydowe (można stosować dopiero po 2. roku życia). W schemacie szczepień obowiązkowych podaje się szczepionkę skoniugowaną w następującym schemacie:

• w 2. miesiącu życia (PCV),
• w 4. miesiącu życia (PCV),
• w 13. miesiącu życia (PCV).

Szczepienia polisacharydowe wykonuje się u osób z grup ryzyka - osób starszych oraz przewlekle chorych.

Źródło: Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 25 października 2018 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2019: https://gis.gov.pl/wp-content/uploads/2018/01/akt.pdf