Dieta cukrzycowa - co powinno znaleźć się w diecie diabetyka?

Cukrzyca – choroba XXI wieku

Cukrzyca zaliczana jest do grupy chorób cywilizacyjnych, skala zachorowań jest szczególnie wysoka w krajach zachodnich. Światowa Organizacja Zdrowia prognozuje, że liczba chorych będzie się stale zwiększać i w roku 2025 może wynieść nawet 300 milionów ludzi na całym świecie¹.  

Zachorowaniu na cukrzycę typu 2 sprzyjają zarówno czynniki genetyczne (skłonność do zaburzeń w wydzielaniu i działaniu insuliny), jak i środowiskowe, które mogą być czynnikiem wyzwalającym chorobę. Lekarze wskazują na ogromną rolę takich aspektów, jak: otyłość brzuszna, nadciśnienie tętnicze, hipercholesterolemia, niska aktywność fizyczna, wiek, czy choroby o podłożu autoimmunologicznym.

Znaczenie diety przy cukrzycy

Diabetolodzy podkreślają, że kluczowym elementem w terapii cukrzycy typu 2 jest diametralna zmiana trybu życia, z naciskiem na modyfikację dotychczasowej diety i wdrożenie regularnej aktywności fizycznej. Odpowiednio zbilansowana dieta pozwala kontrolować poziom glukozy i tłuszczów we krwi, ułatwia utrzymanie optymalnych wartości ciśnienia tętniczego krwi, a także umożliwia redukcję masy ciała, co wpływa na zwiększenie wrażliwości na insulinę.

Choć słowo "dieta" kojarzy się z wieloma wyrzeczeniami i uczuciem głodu, w rzeczywistości dieta cukrzycowa to nic innego, jak zdrowy sposób odżywiania, który polecany jest wszystkim, także osobom zdrowym. Powinna być ona dostosowana do:

• wieku osoby chorej,
• aktualnej masy ciała,
• aktywności fizycznej,
• sytuacji materialnej.

U osób z nadwagą i otyłych konieczne jest skonstruowanie jadłospisu o odpowiednim deficycie energetycznym i proporcjach mikroskładników (białek, tłuszczów i węglowodanów), które zapewnią powolną i systematyczną redukcję masy ciała.

Niski indeks glikemiczny – o co chodzi?

W kontekście diety cukrzycowej wiele mówi się o indeksie glikemicznym (w skrócie IG). Czym jest ten wskaźnik? Pozwala on procentowo określić tempo wzrostu poziomu glukozy we krwi po zjedzeniu danego produktu, w porównaniu ze wzrostem, jaki następuje po spożyciu tej samej dawki węglowodanów w postaci czystej glukozy. Sprawdza zatem, jaki wpływ na poziom glukozy po posiłku mają poszczególne produkty żywieniowe. Im niższy indeks glikemiczny, tym mniejszy jest wzrost poposiłkowej glikemii.

Przyjmuje się, że indeks glikemiczny czystej glukozy jest równy 100. W przypadku innych produktów wygląda to następująco:

• IG powyżej 70 - produkty o wysokim indeksie glikemicznym,
• IG 70-55 - produkty o średnim indeksie glikemicznym,
• IG poniżej 50 - produkty o małym indeksie glikemicznym.

Dlaczego diabetycy powinni wybierać produkty o niskim indeksie glikemicznym? Produkty o wysokim IG trawione są szybciej, co manifestuje się gwałtownym wzrostem glikemii i wyrzutem insuliny. Po chwili jednak stężenie glukozy spada, co objawia się uczuciem łaknienia i sięganiem po kolejne posiłki. Częste spożywanie takich produktów znacząco zwiększa ryzyko otyłości i insulinooporności. W przypadku produktów o niskim IG sytuacja wygląda odwrotnie. Produkty te spowalniają metabolizm glukozy, a jej poziom we krwi rośnie stopniowo.

Skąd wiadomo, jaki indeks glikemiczny mają poszczególne produkty? Większość producentów żywności informację o IG podaje na opakowaniach.

Węglowodany – jedz, ale z głową

Wiele osób błędnie zakłada, że dieta cukrzycowa wymaga wykluczenia węglowodanów z jadłospisu. Tym czasem jest zupełnie odwrotnie, choć należy trzymać się pewnych zasad. Udział węglowodanów w diecie powinien wynosić około 45% całkowitej dostarczanej energii. Jeżeli pochodzą one z produktów o niskim IG, a chory jest aktywny fizycznie, mogą stanowić nawet do 60% wszystkich spożywanych składników. Niższa podaż węglowodanów (poniżej 45%) zalecana jest osobom, których aktywność fizyczna jest ograniczona np. z powodu innych kłopotów zdrowotnych.

Głównym źródłem węglowodanów powinny być produkty o niskim indeksie glikemicznym, przede wszystkim pełnoziarniste produkty zbożowe (mąka razowa, kasze, makaron pełnoziarnisty, pieczywo razowe). Na talerzu powinny się znaleźć także składniki bogate w błonnik pokarmowy, który korzystnie wpływa na metabolizm cukrów. Zaleca się unikanie węglowodanów prostych (słodkie napoje i soki owocowe, miód, słodycze i wyroby cukiernicze). Źródłem łatwo przyswajalnych cukrów są również owoce, dlatego ich nadmierne spożycie nie jest wskazane. Dopuszcza się około 200-300 g owoców w ciągu dnia.

Nie takie straszne tłuszcze

Tłuszcze okryte są złą sławą, choć w diecie są składnikiem niezbędnym. Wiele jednak zależy od tego, jakie tłuszcze przeważają w naszych posiłkach. Powinny one zapewniać około 30-35% wartości energetycznej diety, jednak tylko 10% całkowitego zapotrzebowania energetycznego powinny stanowić tłuszcze nasycone. Należy zatem sięgać po tłuszcze jedno- i wielonienasycone. Znajdziemy je w orzechach i nasionach, olejach roślinnych, a także w rybach i owocach morza.
Istotne jest to, aby kontrolować poziom cholesterolu i trójglicerydów. Prawidłowym wynikom sprzyja zmniejszenie spożycia tłuszczów nasyconych na korzyść węglowodanów o niskim IG i tłuszczów nienasyconych.

Białko w diecie cukrzyka

Udział energii pochodzącej z białka powinien wynosić około 15-20% dziennego zapotrzebowania. U osób z nadwagą i otyłych dieta może się składać nawet z 20-30% białka. Warto sięgać po różne źródła tego składnika, w tym chude mięsa, ryby, przetwory mleczne, a także produkty roślinne (rośliny strączkowe, orzechy, nasiona).

O czym jeszcze należy pamiętać?

Wbrew obiegowej opinii, posiłki w diecie cukrzycowej mogą być różnorodne, sycące i przede wszystkim smaczne. Każdy powinien składać się z odpowiedniej ilości białek, tłuszczów i węglowodanów, bez dominacji jednego z tych składników. Warto do każdego posiłku dodać porcję warzyw, z których niemal wszystkie mają niski indeks glikemiczny i są bogatym źródłem błonnika.

W ciągu dnia diabetyk powinien spożywać około 5 posiłków (średnio co trzy godziny), które nie będą przekraczały zalecanej liczny kalorii. Regularne spożywanie posiłków pozwala uniknąć wahań glukozy we krwi. Dłuższe przerwy mogą być przyczyną spadków poziomu cukru we krwi, co dla cukrzyków bywa bardzo niebezpieczne.

Aby ułatwić sobie kontrolowanie poziomu glikemii, można sięgnąć po leki bez recepty i suplementy diety w postaci tabletek lub kapsułek na bazie morwy białej, topinamburu, cynamonu, czy inuliny, które usprawniają metabolizm węglowodanów (np. Insulan, DiabeCOL, Topinulin Diabetes, Diabetosan Caps, DOPPELHERZ AKTIV Dla diabetyków, GLIKOstop, GlucoCare, Zuccarin) lub lub ziół do zaparzania (np. Diabetovit, Herbatka dla Diabetyków Apteo Natura, Morwa z cynamonem Herbatka fix). Ich stosowanie warto jednak skonsultować ze swoim lekarzem prowadzącym.

_{1. E. Mędrela-Kuder, Prawidłowa dieta w cukrzycy typu II jako forma rehabilitacji chorych, ROCZN. PZH 2011, 62, Nr 2, http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.dl-catalog-dfbecdaf-95ce-4bdb-a9f8-547beae23c2c/c/15_RPZH_vol_62_nr_2-2011_219.pdf}